Variant №1 Ekologiyani mustakil fan sifatida shaklllanishi,maqsadi va vazifalari

Tabiatdagi antropogen o‘zgarishlar (biosfera, atmosfera, gidrosfera, litosfera, inson omili, o‘simlik va xayvonlarga inson ta’siri, sanoat chiqindilari, oqava suvlar, gerbisidlar, pestisidlar, tuproq eroziyasi, sho‘rlanish, cho‘llanish, qo‘riqxonalar, qizil kitob, insonning xo‘jalik faoliyati. )

Tabiatga insonlaming turli ishlab chiqarish faoliyatlari natijasida o ‘tkazadigan ta’sirlari antropogen ta’sirlar deyiladi. Insonning ishlab chiqarish faoliyati jamiyatda kechadi.

Insoniyat taraqqiyotining so‘nggi bosqichlarida tabiatga antropogen ta’sir beqiyos darajada o ‘sdi. Bunga sabab, inson ongining rivojlanishi tufayli fan va texnika taraqqiyotining jadallashuvidir. Ikkinchi ming yillikning so‘ngi 50-60-yillari ichida yuz bergan ilmiy-texnika inqilobi (ITI) kutilmagan jarayon emas, balki jamiyat taraqqiyotini yangi bosqichga olib o ‘tuvchi qonuniy zarurat edi. U insoniyat oldida tabiatga ta’sir etishning beqiyos imkoniyatlarini ochib berdi, u tufayli kishilarning yashash sharoitlari keskin o ‘zgarib m a’lum darajada yaxshilandi. Bu hoi o ‘z navbatida yer aholisini jadal k o ‘payishiga, jam iyatning bir qator texnik, iqtisodiy k o ‘rsatkichlarining yuzlab, minglab marta oshishiga va insonning tabiat ustidan «hukmron»lik qilishiga yo‘l ochib berdi. Yuqoridagi fikrlam ing dalili sifatida quyidagi b a’zi ma’lumotlami keltirish mumkin: so‘nggi yuz yil ichida dunyo aholisi salkam 4 barobarga (2-rasm); inson yaratgan texnik vositalarning o ‘rtacha harakat tezligi -100 barobarga; energiya olish miqdori -1000 barobarga; harbiy qurollar quvvati - 1000000 barobarga ortdi. Hozirga kelib yer yuzidagi qishloq xo‘jaligiga yaroqli yerlarning - 70 %i, o ‘rmonlarning - 50 %i, biologik resurslaming - 70 %i, chuchuk suv zaxiralarining - 20 %i insonlar tomonidan o ‘zlashtirilib foydalanilmoqda. Yiliga yer qa’ridan turli maqsadlarda 120 mlrd. tonna turli minerallar va tog* jinslari qazib olinmoqda, 900 km3 toza-chuchuk suv www.ziyouz.com kutubxonasi 2-rasm. Dunyoning eng yirik mintaqalarida aholi sonining oshib borishi (Manba: F.Ramadu, 1998). sarflanmoqda, ekin maydonlariga 500 mln. tonna mineral o ‘g‘it va 4 mln. tonnadan ziyod turli zaharli pestitsidlar qo‘llanilmoqda, 3 mlrd. tonna neft mahsulotlari ishlatilmoqda, 250mingdan ortiq yangi kimyoviy moddalar sintez qilinmoqda. Bunday misollami yanada k o ‘plab keltirish mumkin.
“HFX” kafedrasi mudiri: G’. Mirzaqulov