Variant №1 Ekologiyani mustakil fan sifatida shaklllanishi,maqsadi va vazifalari

Muxit omillari xaqida ma’lumot bering (Abiotik, biotik omillari,ekologikomillari, antropogen omillari, ekologik valentlik, ifloslanish, xarorat, namlik,yeruglik, optimum va minimumum, moddalar almashtiruvchi,moddaaylanishdoiralari)

Hayot muhiti deb organizmlami o’rab turuvchi va ular bilan doimiy munosabatda bo’ladigan tabiatning bir qismiga aytiladi. Organizmlaming muhitga moslashuvi adaptatsiya deyiladi (lotincha «adaptatsio» moslashuv). Moslashuv tiriklikning asosiy xususiyatlaridan biri bo’lib, mavjudotlaming yashab qolishi va ko’payishini ta’minlaydi. Sharoitga moslashuv hujayradan tortib har xil ekologik sistema faoliyatigacha bo’lgan darajada vujudga keladi. 1. Abiotik omillar. a) iqlim omillari- yorug’lik, xarorat, namlik; b) edafik omillar- tuproqning mexanik va kimyoviy tarkibi, uning fizik xususiyatlari; c) orografik omillar — relef sharoitlari. Biotik omillar-organizmlaming o’zaro ta’sirlari. Har bir mavjudotga boshqa tirik organizmlaming ta’siri bor, o’simlik, hayvonlar va mikroorganizmlar bilan o’zaro aloqada bo’ladi. Biotik omillar quyidagilarga bo’linadi: fitogen — jamoadagi o’simliklaming bir-biriga ta’siri. Bunga o’simliklaming bevosita mexanik, simbiozlik, parazitlik, epifitlik ta’siri kiradi. Bulardan tashqari, o’simliklaming bilvosita ta’siri (yashash muhitini o’zgartirish yo’li bilan) xam amalga oshib turadi, masalan: daraxtlaming o’tlarga soya tushirishi va boshqalar. Zoogen - hayvonlaming oziqlanishi, payxon qilishi va boshqa mexanik ta’sirlar, changlatish, meva va umg’ laming tarqatilishi, muhitga ta’sir etishi kabi ta’sirlar. Mikrobogen va mikogen — mikroorganizmlar va zamburug’laming ta’siri. Antropogen omillar- inson faoliyati ta’siridir. Bunday omillar salbiy yoki ijobiy bo’lishi mumkin. Tirik organizmlar yashash muhitining antropogen omillar ta’sirida o’zgarishi, o’z navbatida ekosistemalardagi bog’lanishlaming inqirozga uchrashiga olib keladi. Bunga o’rmonlaming ko’plab kesilishi, cho’llaming o’zlashtirish, yaylovlarda nazoratsiz mol boqilishi va boshqalar misol bo’ladi. Quyosh radiatsiyasi bu issiqlik va sayyoramizdagi hayotning asosiy manbaidir. Nur energiyaning ekologik omil sifatida xususiyati uning to’lqin uzunligi bilan belgilanadi. Yorug’lik spektrida ko’rinuvchi ultrabinafsha va infraqizil nurlar ajraladi. Ultrabinafsha nurlar tirik organizmlarga kimyoviy ta’sir ko’rsatadi, infraqizil esa issiqlik beradi. Yorug’likning ekologik ta’siri quyidagicha: l)Fotoperiodizm kun bilan tunning qonuniyatli almashishi. 2) Yorug’likning intensivligi (lyuksda). 3) To’g’ri va sochilgan radiatsiyaning ta’siri. 4) Yorug’lik energiyasining kimyoviy ta’siri.