Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

Nazorat savoll ar: 
1. Ijti moi y maqsadl ar ni sa mar ali a mal ga oshirish uchun qaysi ilmi y usull ar dan
foydal ani sh zar ur? 
2. Ijti moi y menej ment fani ni ng sa mar ali usullari ga ni mal ar kiradi ? 
3. Ijti moi y menej ment usull ari qanday t asniflanadi ? 
4. Umu mi y boshqar uv tizi mi da ijti moi y va ijti moi y-r uhi y usull arni ng aha mi yati 
qanday? 
 
2- mas hg’ ul ot. Ijti moi y me nej me nt usl ubl ari. 
Rej a: 
7. 2. 1. Me nej me nt ni ng ijti moi y usl ubl ari. 
7. 2. 2. O` z- o`zi ni boshqari sh.
Tayanch i boral ar:  usl ub, ijti moi y usl ub, rag’ batl antirish usull ari, o`z- o`zi ni 
boshqarish, t ashkili y muvozanatl ovchi usl ub, ko`rsat mali t a`sir usl ubi, i nti zo mi y 
ta`sir usl ubi.
 
7. 2. 1. Me nej me nt ni ng ijti moi y usl ubl ari . 
 
Me nej ment ni ng ijtimoi y usl ubl ari ijtimoi y me` yor dagi, ijti moi y nazor at, 
ma` navi y rag’ batlantirish keng spektri ni o`z i chi ga ol adi. Ijti moi y me` yorl ash 
usl ubl ari t urli ijti moi y gur uhl ar, j a moalar va al ohi da i shl ovchil ar o`rt asi dagi 
ijti moi y munosabatl arni t arti bga solishga i mkon beradi. Ijti moi y-si yosi y usl ubl ar 
ijti moi y t a`li m va i shl ovchil ar ni ijti moi y boshqar uvda i shtirok etishga j al b qilishni 
o` z i chi ga ol adi. Ijtimoi y me` yorl ar ni ng ani q usl ubl ari ga i chki mehnat i nti zo mi 
qoi dal ari, fir ma i chi dagi odob qoi dal ari kiradi. Ijti moi y nazorat usl ubl ari ijti moi y 
munosabatl ar ni va ma nf aatl ar ni na moyon qilish va nazoart qilish yo`li bil an 
tarti bga solish uchun qo`llaniladi. Ma` navi y rag’batlantirish usl ubl ari kasbi y fao-
li yat da 
ma`l u m muvaffaqi yatl ar ga erishgan j a moal ar, gur uhl ar, al ohi da 
ishl ovchilarni rag’batlantirish uchun qo`llaniladi. 
Bos hqar uvni ng ijtimoi y usl ubl ari j a moani shakll ani shi va ri vojl ani shi 
jarayonl ari ga, uni ng i chi da sodir bo`l adi gan j arayonl ar ga t a`sir etishni ng ijti moi y-
psi xol ogi k usl ubl a-ridan i borat. Mazkur usl ubl ar t ar ki bi da r as mi y va nor as mi y 
gur uhl ar, shahs r oli va maqo mi o` zar o munosabatl ari ti zi mi, ijtimoi y ehti yojl ar va 

---

45 
boshqa ijti moi y- psi xol ogi k ji hatl ari bo`lgan j a moal ar da a mal qil uvchi ijti moi y-
psi xol ogi k mexani zmni ng qo`ll ani shi ga asosl anadi. Boshqar uvni ng ijti moi y-
psi xol ogi k usubl ari biri nchi navbat da t a`sir yo` nalishi ni ani qlovchi t avsifi bil an 
farql anadi. Rag’ batlantirish usullari orasi da quyi dagilar ajratiladi: t ushuntirish, 
ko` ndirish, t aqli d qi lish, qi zi qtirish, maj burl ash va boshqal ar. I nsonni ng o`si b 
bor ayot gan ijti moi y ehti yojl ari ni t a` mi nl ash ijti moi y- psi xol ogi k usl ubl ar ni 
qull ashni ng maqsadi hi sobl anadi. 
Bos hqar uvni ng psixol ogi k usl ubl ari personal ni oqil ona t anl ash va 
j oyl ashtirish yo`li bil an oda ml ar or asidagi munosabatl ar ni t arti bga solishga 
yo` naltiril gan. Ul ar ga ki chi k gur uhl ar ni t o`l dirish, mehnat ni yaxshil ash, kasbi y 
tanl ash va o` qitish usl ubl ari kiradi. Ki chi k gur uhl ar ni t o`l dirish usl ubl ari 
ishl ovchil ar o`rt asi dagi maqbul mi qdori va sifat munosabat-lari ni ani ql ashga
i mkon ber adi. Mehnat ni yaxshil ash uslub-l ari ga yor ug’li k, musi qa psi xol ogi k 
ta`siri ni qo`ll ash, ij odi y jarayonl ar ni kengaytirish va boshqal ar kiradi. 
Bos hqar uvni ng i qtisodi y usl ubl ari i qtisodi y qonunl ar t al ablari ni a mal ga 
oshirish asosi da boshqar uvni ng i qtisodi y ma qsadl ari ga erishish usull ari dan i borat. 
Bos hqacha qili b ayt ganda, za monavi y me nej ment ni ng i qtisodiy usl ubl ari deganda 
bar cha i qtisodi y qonunl ar va bozor i qtisodi yoti kat egori yal ari ti zi mi dan 
foydal ani shga asosal angan i qtisodi y hisob-kit ob t ushunil adi. 
Bos hqar uvni ng ko` pgi na i qtisodi y usl ubl ari i chi da, masal an, i qtisodi y 
rag’batlantirish uslubl ari ni ajratish 
mu mki n. Iqtisodi y rag’ batlantirish 
ishl ovchil ar ni ng i qtisodi y manf aat -l ari ga asosl angan boshqar uv usl ubi dan i borat. 
Uni ng asosi ni korxona va t ashkil otl arni ng, shuni ngdek har bir ishl ovchi 
dar o madl ari ni ng shakll ani shi t ashkil etadi. I qtisodi y rag’ bat -l antirish ti zi mi 
personal va har bir ishl ovchi ni ng il oji bori cha yuqori f oyda ol ishga qi zi qi shi ni ng 
ortishi ga yo` nalti-ril gan chor a-t adbirl arni i shl ab chi qi sh va a mal ga oshirish 
yi g’i ndisi dir. Iqtisodiy rag’batlantirish quyi dagi asosi y ta moyillarga asosl angan:
 i qtisodi y rag’batlantirish maqsadl ari ni ng t ashkil ot ri vojlanishi maqsadl ari ga 
mos kelishi va o`zar o al oqasi; 
 ishl ab chi qarish tuzil masi da zarur o`zgarishl arni a mal ga oshirishga 
yo` naltiril gan i qtisodi y rag’ batl antirish far qla-nishi; 
 i qtisodi y rag’batlantirishni ng boshqa rag’batlantirish usl ubl ari bilan qorishmasi; 
 tashkil ot va al ohi da ishl ovchilar moddi y ma`suli yati ni ko`zda t ut uvchi i qtisodi y 
sanktsi yal ar bilan i qtisodi y rag’bat-lantirishni ng qorishmasi. 
Tashkili y ma` muri y usl ubl ar hoki mi yat, inti zo m va mas` uli yatga asosl anadi. 
Tashkili y- ma` muri y ta`sir quyi dagi asosi y ko`ri nishl ar da a mal ga oshiriladi: 
- maj buri y xarakt er ga ega bo`l gan t o` g’ri dan-t o` g’ri ma` muri y ko`rsat ma. Ul ar 
ani q boshqaril uvchi ob` yektl ar ga yoki shaxsl ar ga mo`lj all angan, ani q hosil 
bo`l gan hol at ga t a`sir et adi; 
- qo`l osti dagil ar faoli yati ni tarti bga sol uvchi qoi dal ar ni o`r natish;
- tashkili y - ma` muri y t a`sirga l ayoqatli u yoki bu j arayonl ar ni t ashkil etish va 
muka mmall ashtirish bo` yi cha masl ahatl arni ishl ab chi qish va jori y etish;
- tashkil ot va al ohi da ishl ovchil ar faoli yati usti dan kuzat uv va nazor at. 
Tashkili y - ma` muri y usl ubl ar ni ucht a asosi y gur uhga ajratiladi: 

---

46 
 tashkili y- muvozanatl ovchi.  
Mazkur 
usl ubl ar ga 
r egl a mentl ash, 
me` yorl ashtirish va instrukt si yal ash kiradi; 
 ko`rsat mali ta`sir.  Ular o`rnatil gan t ashkili y al oqal ardan j ori y foydal anishni va 
ish sharoitlari o`zgarganda ul arni qis man t ug’irlashni aks ettiradi. Ko`rsat mali 
ta`sir asosi da vakol at va maj buri yatl ar yot adi; Mazkur usl ubl arga qar orl ar, 
buyr uql ar, ko`rsat mal ar rezol yut si yal ar kiradi; 
- i nti zo mi y t a`si r.  Ul ar t ashkili y al oqal ar muvozanati ni i nti zomi y t al abl ar va 
mas` uli yatl ar tizi mi vosit asi da ushl ab t urishga mo`lj all angan.
Me nej ment ni ng t ashkili y- ma` muri y usl ublari ni ng barcha ucht a gur uhi ni ha m 
al ohi da, ha m bir gali kda bir-biri ni t o`l diri b ishl atiladi. 
Umu man 
ol ganda,
boshqar uvni ng 
tashkili y- ma` muri y 
usl ub-l ari dan 
foydal ani shni ng ob`yekti v asosi bo`li b boshqar uv mexani zmi ni ng bir qi s mi ni 
tashkil et uvchi t ashkili y muno-sabatl ar hi sobl anadi. Ul ar orqali boshqar uvni ng 
muhi m f unk-tsi yal aridan biri-tashkil etish f unkt si yasi a mal ga oshiril gani uchun 
tashkili y- ma` muri y faoli yat ni ng vazifasi qo`l osti da- gil ar ga hatti-xarakatl ari ni 
tarti bga solishdan i bor at. Ma` mu-ri y boshqar uv o` zi ni ng etishmovchili kl ari uchun 
tez-t ez va ba`zan xaqli ravi shda t anqi d qili nadi. Leki n shuni esda t utish kerakki, 
ja moat i shi ni ng ani qli gi, i nti zo mli va t arti bi ni t a` mi nl ovchi tashkili y- ma` muri y 
ta`sirsi z hech qanday i qtisodi y usl ubl ar a mal qil a ol maydi. Tashkili y- ma` muri y 
usl ubl ar asosan r ahbar xoki mi yati ga asosl anadi. Bu er da r ahbar unga beril gan 
huquqqa t ayanuvchi hoki mi yat sub`ekti, ma` mur sifati da na moyon bo`l adi. 
Tashkili y- ma` muri y usl ubl ar boshqaril ayot gan ob` yekt ga yoz ma yoki og’ zaki 
beril adi gan operati v ko`rsat mal ar, buyruql ar or qali t o` g’ri dan-t o` g’ri t a`sir 
ko`rsat adi. Ul ar mehnat i nti zo mi va t ashkili y ani qli kni t a`mi nl ashi zar ur. Bu 
usl ubl ar mehnat va ho`j ali k qonunchili gi, ijti moi y nazor at huquqi y aktl ari bil an 
regl a mentl anadi.