Vazi rli gi buxoro muhandi sli k- texnologi ya I nsti tuti " menej ment" kafedrasi

7. 1. 2. Ijti moi y me nej me nt us ull ari ni tasnifl ash.
Ijti moi y boshqar uv usull ari maz mun ji hati dan i qtisodi y, t ashkili y va 
ma' muri y, ijti moi y va ijti moi y-r uhi y usull arga bo’li nadi. 
Ijti moi y boshqar uv usull ari j a mi yat ning ijti moi y maqsadl ari: ijti moi y 
ma qsadl ar ni bel gil ash, hayot sifati ni yaxshil ash, ijti moi y t ashkil otl ar ni 
must ahka ml ash, j a mi yat va uni ng i ndi vi dual t uzil mal ari ni, biri nchi navbat da 
me nej erl ar ni ijti moi y yet ukli gi ga erishish usull ari bil an bevosit a bog' li qdir. 
Ijti moi y usull ar ijti moi y me’ yorl ashtirish, ijti moi y t arti bga solish, ma' navi y 
rag' batl antirish kabi keng qa mr ovli usull arni o' z ichi ga ol adi. 
Ijti moi y me’ yorl ashtirish usull ari t urli xil ijti moi y me' yorl ar ni j ori y qilish 
or qali ijti moi y gur uhl ar, j a moal ar va i ndi vi dual ishchil ar o' rt asi dagi ijti moi y 
munosabatl ar ni tarti bga solish i mkoni ni beradi. 
Ijti moi y me’ yorl ashtirish ani q usullari i chki mehnat qoi dal ari, i chki 
ko mpani ya qoi dal ari va i nti zo mi y harakatlar shakll ari ni o' z ichiga ol adi. 
Ijti moi y t arti bga solish usull ari t urli j amoal ar, gur uhl ar va shaxsl ar ni ng 
ma qsadl ari ni ani ql ash va t arti bga solish or qali ijti moi y munosabatl ar ni t arti bga 
solish uchun ishl atiladi. 
Ijti moi y t arti bga solish usull ari t urli j amoal ar, gur uhl ar va shaxsl ar ni ng 
ma qsadl ari ni ani ql ash va t arti bga solish or qali ijti moi y munosabatl ar ni t arti bga 
solish uchun i shl atiladi.
Ul ar ga shart no mal ar, o' zar o maj buri yatl ar, ijti moi y 
ehti yojl ar ni tanl ash, taqsi mlash va qondirish ti zi mlari kiradi.
Ma z muni buyi cha ijti moi y boshqar uv uslubl ari ijti moi y ri vojlani shni ng t urli 
ob` yekti v qonunl ari tal abl ari ni aks ettiradi: i qtisodi y, t ashkili y-texni k, de mogr afi k, 
sot si ol ogi k, psi xol ogi k va h. k. Shuni ng uchun i qtisodi y, tashkili y- ma` muri y, 
ijti moi y va ijti moi y- psi xol ogi k boshqar uv usl ubl ari ajratiladi. 

---

43 
Bos hqar uvni ng ijtimoi y usl ubl ari j ami yat ni ng ijti moi y 
maqsadl ari ga 
erishi shni ng nafaqat i nson hul qi ni ng i qtisodi y, t ashkili y- ma` muri y usl ubl ari bil an 
bog’li q, bal ki bevosita: ijti moi y maqsadlarni qo` yish, t ur mush sifati ni oshirish, 
ijti moi y t ashkil otl ar ni must axka ml ash, j ami yat ni ng ijti moi y et ukli gi ni oshirish 
bilan ha m bog’li q. Ijti moi y usl ubl ar asosi y hisobl ani b, maj muavi y bo`li b ha m 
na moyon bo`l adi.
Ma' navi y 
rag' batl antirish 
usull ari 
kasbi y 
faoli yati da 
muayyan 
muvaffaqi yatl ar ga erishgan j a moal ar ni, gur uhl ar ni, i ndivi dual i shchil ar ni 
rag' batl antirish uchun ishl atiladi. 
Ijti moi y boshqar uv usull ari j a moani shakllantirish va ri vojl antirish j arayoni ga 
ta' sir ko' rsatishni ng ijti moi y-r uhi y usull ari va yo’ll ari ni o' z ichi ga ol adi. 
Us hbu usl ubl ar ijti moi y- psi xol ogi k mexani z mdan f oydal ani b, ja moada, ya' ni 
ras mi y va nor as miy gur uhl ar ni, shaxsni ng r oli va maqomi ni, munosabatl ar 
tizi mi ni, ijti moi y ehtiyojl ar ni o' z ichi ga ol adi.
Mot i vat si ya usull ari or asi da quyi dagil ar ma vj ud: t aklif, ishonch, t aqli d, j al b 
qilish, maj burl ash, moti vatsi ya.
Ijti moi y- psi xol ogi k usull ar ni qo' llashni ng maqsadl ari insonni ng orti b 
bor ayot gan ijti moi y ehti yojl ari ni t a' minl ash, uni ng har t o monl a ma ri vojl ani shi va 
ushbu asosda shaxsi y i sh sa mar adorli gini oshirish va j a moal ar ni ng sa mar ali 
faoli yati hisobl anadi.
Ruhi y boshqar uv usull ari oda ml ar ni optimal t anl ash va j oyl ashtirish or qali 
oda ml ar o' rtasi dagi munosabatl ar ni tarti bga solishga qaratil gan.
Ul ar ga ki chi k gur uhl ar ni boshqarish usullari, mehnat ni i nsonpar varl ashtirish, 
pr ofessi onal tanl ash va o' qitish usull ari va boshqal ar kiradi. 
Ki chi k gur uhl arni t o’liq qilish usullari psixol ogi k muvofi qli kni hi sobga ol gan 
hol da, xodi mlar orasida maqbul mi qdor va sifat munosabatl ar ni bel gil ash i mkoni ni 
ber adi. 
Me hnat ni i nsonpar varl ashtirish usull ari rang, musi qani ng psi xol ogi k t a' siri dan 
foydal ani sh, ishl ar ni ng bir xilli gi ni yo' q qi lish, ij odi y j arayonl arni kengaytirish va 
boshqal ar ni o' z ichi ga ol adi. 
Kas bi y t anl ash va o' qitish usull ari o' zl ari ning psi xol ogi k xususiyatl ari ga ko' ra, 
baj aril gan i shl ar ni ng t al abl ari ga 
mos 
kel adi gan ki shilar ni pr ofessi onal 
yo' naltiril ganli gi va o' qitishi ga qaratil gan.
Ma z muni - bu t a`sir qilish usull ari o`zi ga xosli gi. 
Tashkili y shakli - aniq hosil bo`l gan vazi yat ga t a`sir qilish. Bu t o`ri dan-t o` g’ri 
(bevosit a) yoki bil vosita ta`sir bo`lishi mumki n.
Bos hqar uv 
a mali yoti da 
t urli
usl ublar
va 
ul ar ni ng 
qori sh masi 
(ko mbi nat si yasi)dan bir vaqt ni ng o` zi da foydal anil adi. Bar cha boshqar uv usl ubl ari 
tashkili y t omondan bir-biri ni t o`l diradi, doimi y di na mi k muvozanat da bo`lishadi.
Bos hqar uv usl ubl ari yo` nalishi doi m bir xil - ul ar t urli mehnat faoli yati ni 
a mal ga oshir uvchi oda ml ar ga yo` naltiril gan.
SHundan keli b chi qi sh kerakki, boshqar uvni ng ma`l u m usl ubi da ha m 
maz mun, ha m yo` nalish, ha m t ashkili y shakl ma`l u m t arzda qorishtiril gan. 
Shuni ng uchun boshqar uvni ng quyi dagi uslubl ari ni ajratish mu mki n:

---

44 
- t o` g’ri dan-t o` g’ri direkti v ko`rsat mal ar ga asosl angan t ashkili y- ma` muri y; 
- i qtisodi y; 
- oda ml ar ni ng ijti moi y f aolli gi ni oshirish ma qsadi da qo`ll anuvchi ijti moi y va 
ijti moi y - psi xol ogi k; 
- ijti moi y tizi mni o`zi ni-o`zi nazorat qilishi sifati da o`z- o`zi ni boshqarish.
Umu mi y hol da boshqar uv t a`siri usl ubl ari ni i kki gur uhga ajratish mu mki n: 
asosi y va maj muavi y. As osi yl ari ga boshqar uv usl ubl ari t alabl ari ni u yoki bu 
ob` yekti v qonunl ar ga mosli gi bel gil ari bo` yi cha maz mun ji xatl ari yaqqol 
ko`ri nadi ganl ar kiradi ( masal an, ijti moi y, i qtisodi y, t ashkili y-t exni k). As osi y 
usl ubl ar ni ng qorishmasi ijti moi y boshqar uvni ng maj muavi y yoki mur akkab 
usl ubl ari ga kiradi.