Vazifalari. Bilimlar xajmini belgilashda geografiya

---

GEOGRAFIYA O'QITISH METODIKASI MAQSAD VA 
VAZIFALARI.BILIMLAR XAJMINI BELGILASHDA GEOGRAFIYA 
O'QITISH METODIKASINING RO'LI 
Reja: 
1. Geografiya o`qitish metodikasining fan sifatida shakllanishi. 
2. N. B. Lomonosovning geografiya o`qitish metodikasi fanini 
rivojlantirishdagi hissasi. 
3. XIX – XX asrlarda fanning rivojlanish tasnifi. 
4. D. N. Anuchinning geografiya fanidan yaratgan yagona dasturi.

---

Geografiya o’qitish metodikasi fani o’z mazmuni va mohiyati jihatidan 
pedagogika fanining asosiy tarmoqlaridan biri hisoblanadi. Maktabda geografiya 
ta’limining mazmuni va uni tashkil etish geografiya o’qitish metodikasi fanining 
asosiy vazifasi hisoblanadi. “Metod”- so’zi lotincha “targ’ib qilish” degan 
ma`noni anglatadi. XVI asrda Yevropada bu so`z juda keng qo`llanilib, diniy 
g’oyalarni xalq ichida targ`ib qiluvchi kishilarga nisbatan “metodistlar” unvoni 
berilar edi. Maktabda fanlarni o’qitish tartib - qoidalari va usullari haqida 
dastlabki fikrlar Yevropada XVIII asrda fanlarni o’qitish metodikasi sifatida 
shakllana boshladi. 
Geografiya o`qitish metodikasi fani nimani o`rganadi? Uning o`rganish 
predmeti nimadan iborat? degan savollar oldimizga ko’ndalang turadi. 
Geografiya o`qitish metodikasiga oid adabiyotlar tahlilidan quyidagi xulosalarni 
keltirish mumkin. 
Geografiya o’qitish metodikasi fani quyidagilarni o`rganadi. 

Maktab geografiyasining ta’limiy va tarbiyaviy maqsadlarini (nima 
uchun o`qiymiz?) 

Maktab geografiya ta’limining mazmunini (nimani o`qitamiz?) 

Geografiya ta’limining shakl va metodlarini (qanday o`qitamiz?) 

Geografiya o`qitish vositalarini (nima yordamida o`qitamiz?) 
Maktabda geografiya fanini o`qitish jarayonining tarkibiy qismlari mavjud.
Ular quyidagilardan iborat: 

Geografiya fanini o`qitish maqsadlari. 

Maktab geografiya ta’limining mazmuni. 

Geografiya fanini o`qitish metodlari. 
1. Geografiya fanini o`qitish va o`rganishning tashkiliy asoslari. 
2. Sinfdan va maktabdan tashqari geografiya ta’limining asosiy mazmuni. 
3. Geografiya ta’limining vositalari. 
Maktabda o`quv jarayonining yuqorida sanab o`tilgan tarkibiy qismlari 
o`rtasida o`zaro bog’liqlik mavjud. Geografiya o`qitish metodikasi fani xuddi 
mana shu bog’liqlik qonuniyatlarini o`rganadi. 

---

Pedagogika fanining ta’lim jarayoni bilan bog’liq qonuniyatlarini didaktika 
fani o`rganadi. Fanlarni o`qitish metodikalari esa didaktika fani qonuniyatlariga 
asoslanadi. Geografiya o`qitish metodikasi fanini shartli ravishda ikki qismga 
ajratish mumkin. 
1. Umumiy metodika - geografiya fanini o`qitishning umumiy qonuniyatlarini, 
ta’limni tashkil etish shakl va metodlarini, o`quv jarayonining asosiy 
bosqichlarini, o`quv vositalarini va hokazolarni o`rganadi va tadqiq qiladi. 
2. Xususiy metodika - har bir sinfda o`qitiladigan geografiya fani bilan bog’liq 
qonuniyatlarni o`rganadi va tadqiq qiladi. 
Geografiya o`qitish metodikasi fani sohasida ko’p yillik tadqiqot o’tkazgan 
yirik mutaxassis olimlar A.V. Darinskiy, I.S. Matrusov, L.M. Pancheshnikova, 
A.E. Bibiklarning xizmatlarini ta’kidlab ko’rsatish lozim.
Geografiya o`qitish metodikasi fani quyidagi vazifalarni hal qiladi: 

Maktabda o`qitiladigan geografiya kurslarining mazmunini belgilaydi; 

Maktab geografiyasiga qo`yilgan davlat talablari mazmunini o`rganadi; 

Geografiya darslarining tiplari, ularni tashkil etish bosqichlarini o`rganadi; 

Geografiya ta’limida qo`llaniladigan o’qitish metodlari va usullarini 
o’rganadi; 

Geografiya ta’limida qo`llaniladigan o`quv vositalarining tarkibi va amalda 
qo`llash yo`llarini o`rganadi; 

Maktab geografiya xonasi, geografiya maydonchasi va o`lkashunoslik 
muzeylarini jihozlash tartibini o`rganadi; 

Geografiyadan sinfdan va maktabdan tashqari olib boriladigan ishlar 
mazmunini o`rganadi. 
Geografiya o`qitish metodikasi fani oldida hal qilishi lozim bo`lgan quyidagi 
ta’limiy muammolar mavjud: 
1. Geografiya ta’limini o’lkashunoslik tamoyili asosida o`rganish va amalda 
qo`llash yuzasidan bajariladigan istiqbolli rejalarni tadqiq qilish. 
2. Geografiya darslarini yangi pedagogik texnologiya asosida samarali tashkil 
etish yo`llarini belgilovchi yo’nalishlarni o`rganish. 

---

3. Davlat ta’lim standartlari asosida o`quvchilar bilim, ko`nikma va 
malakalarini sifat darajasini o`rganib undagi bo`shliqlarni mazmunan to`ldirish 
yo`llarini belgilash. 
4. Geografiyaga oid darslik, dastur, karta va boshqa o`quv vositalarining 
yangi avlodini ishlab chiqish yuzasidan tavsiyalarni berish. 
5. Geografiyaga doir sinfdan va maktabdan tashqari ishlarni ilmiy jihatdan 
to`g`ri tashkil etishning nazariy - pedagogik asoslarini ishlab chiqish. 
Geografiya o`qitish metodikasi fani uzoq shakllanish tarixiga ega. Chunki bu 
fan bevosita geografik bilimlarning shakllanishi bilan bog’liq. Geografik bilimlar 
ibtidoiy jamoa tuzumidan shakllandi va rivojlandi. Tosh davrida ham ibtidoiy 
odamlar o’zlari yashab turgan uylari atrofini o`rganishi zarur bo’lgan. Chunki ular 
yashashi uchun oziq - ovqat va boshqa moddiy boyliklarni faqat atrof - muhitdan 
yig`ib olishgan. Geografiyani juda qadim zamonlarda kundalik xalq ehtiyojlari 
oqibatida paydo bo`lgan desak xato qilmaymiz. 
Geografik bilimlar mukammallasha borgani sari insonlar o`z sayohatlarini,
xotiralarini, yurishlarini oddiy chizmalarda aks ettirganlar va shu tariqa geografik 
kartaning yaratilishida asos bo`luvchi fakt va ma’lumotlarni to`plaganlar.
Qadimgi Rim, Misr, O’rta Osiyo kabi davlatlarda geografik bilimlar birmuncha 
taraqqiy etgan. Birinchi marta “Geografiya” atamasini qo`llagan grek olimi