Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
3. Таълимда технологик ёндашиш вариантлари 
Педагогик технология пайдо бўлгунга қадар таълим тизими доирасида 
таълим жараёнини етарли самарали лойиҳалаш қоидаси ишлаб чиқилмади. 
Педагогик технологиянинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, унда ўқув 
мақсадларига кафолатли эришишда ўқув жараёни лойиҳалаштирилади ва 
амалга оширилади. Технологик ёндашув, энг аввало, юзакиликда эмас, балки 
режалаштирилган натижасини олиш имконини берувчи конструктив, 
кўрсатмали схемада ўз ифодасини топади. 
Мақсадга 
йўналтирилганлик, 
жараён 
натижаларини 
ташҳисли 
текшириш, таълимни алоҳида ўргатувчи қисмларга бўлиб ташлаш ўқув 
жараёнининг қирраларини бугунги кунда таълимни қайта ишлаб чиқиш 
ғоясига бирлаштириш имконини беради. У асосан ўз ичига қуйидагиларни 
олади. 
• таълимда умумий мақсаднинг қўйилиши; 
• тузилган умумий мақсаддан аниқ мақсадга ўтиш; 
• ўқитувчиларнинг билим даражаларини дастлабки баҳолаш; 
• бажариладиган ўқув ишларни мажмуаси; 
• натижани баҳолаш. 
Бундан кўринадики, ўқув жараёни «модулли» кўринишга келиб, турли 
мазмун билан тўлдирилган, умумий тизимга мос ҳолда ишлаб чиқариладиган 
блоклар қисмлардан иборат. (расмга қаранг) 
Тузатишлар (коррекция) 
Тузатишлар (коррекция) 
Ўқув жараёни педагогик технология асосида ташкил этишнинг 
режалаштиришда педагогдан юксак малака талаб этади, материаллар тайёр 
бўлгач, педагог асосан ташкилий ва консультатив вазифаларни бажаради. 
Умумий кўринишда педагогик технология таркибига қуйидагилар киради: 
■ фаннинг идентификақиялашган ўқув мақсадларини ишлаб чиқиш; 
Баҳолаш 
Таълим 
Ўқув 
мақсади 
Таълимнинг умумий 
мақсадлари ва мазмуни 

---

174 
■ ўқув мақсадли шажараси; 
■ ўқув мақсадларини назорат топшириқларига айлантириш; 
■ мақсадга эришиш усуллари; 
■ эришилган ўқув мақсадларини баҳолаш. 
Бу таркибий қисмларнинг ҳар бири маълум йўналишдаги педагогик 
операциялар тизимини ташкил этади. ( расмга қаранг) 
Тузатишлар коррекция жорий назорат 
натижалари бўйича тузатиш киритиш 
Тузатишлар/коррекция (Фақат хусусий ўқув мақсадлар учун) 
Педагогик технологияни тушунишнинг асосий йўли аниқ белгиланган 
мақсадларга қаратилганлик, ўқувчи билан мунтазам ўзаро алоқани 
ўрнатишдир. Ўзаро алоқа педагогик технология асосини ташкил қилиб, ўқув 
жараёнини тўла қамраб олиши керак. 
Педагог одатда, ўз олдига ўқувчилар ўқув материалининг мазмунини 
тушуниб, ўзлаштириб олишсин, маълум билимларни эгаллаб амалиётда 
қўллашга ўргансин деган мақсадни қўяди.
Педагогик мақсадларга эришганлик ёки эришмаганлигини билишнинг 
аниқ воситалари бўлгандагина педагог ўзининг меҳнати самарали эканлигига 
ва танланган услублари мақсадга мувофиқлигига ёки самарасиз эканлигига 
ишонч ҳосил қилиши мумкин. Одатда, жамиятдан буюртмани умумий 
кўринишда олади. Фан бўйича берилган ўқув дастурларида берилган 
мақсадлар ҳам жуда оз кўринишда бўлади. Бундан чиқиш учун мақсадларни 
аниқлаштириш борасида маълум бир тизимни тузиш мумкин. 
Педагогик технологияда ўқув мақсадларини тузилиши ўзининг маълум 
хусусиятларига эга. Бу шундан иборатки, таълим мақсадлари ўқувчилар 
ҳаракатида ифодаланадиган аниқ кўринадиган ва ўлчанадиган натижалар 
орқали белгиланади. 
Таълим мазмуни одатга кўра, асосан тематик йўналишга эга ва унда 
ўқитишнинг аниқ мақсадларини кўриш қийин. Ўқитиш вазифаларини 
таққосланадиган 
мақсадларини 
енгиллаштириш 
учун, 
ўзлаштирган 
ўқувчиларни малакасини ифодаловчи феъллардан фойдаланиш мумкин. 
билади, тушунтиради, чиқаради, ишлатади, намойиш қилади, ажратилади, 
Педагогик технология
Ўқув 
мақсадларига 
эришиш усуллари
Эришилган 
ўқув мақсадни 
баҳолаш
Ўқув 
мақсадларини 
назорат (ТЕСТ) 
топшириқларини 
ўтказиш
Ўқув предмети 
бўйича мақсад ва 
вазифалар 
каталогини 
ишлаб чиқиш

---

175 
топади ва ҳоказо. Феълларни умумий ёки хусусий кўринишда ҳам ифодалаш 
мумкин: ўрганиш, аниқлаш, танишиш, тушуниш, белгилаш, ажратиш, тўплаш, 
тузиш ва ҳоказо. 
Шундай қилиб, мақсадларни аниқрок, тайинли қўйишнинг асосий йўли 
— маълум натижа билан якунланадиган ҳаракатларни ифодалайдиган 
феъллардан фойдаланишдир. 
Таққосланадиган таълим мақсадларини (вазифаларини) шакллантириш 
қуйидаги тизим бўйича босқичма —босқич амалга оширилиши керак. Тайинли 
ўқув машғулотининг умумий мақсади ўқитишнинг хусусий мақсади 
таққосланадиган ўқитиш мақсади. 
Кадрлар тайёрлаш миллий дастури рақобатбардош кадрлар тайёрловчи 
педагогга қўйиладиган замон талаблари мажмуини белгилайди. Бир — бирига 
боғлиқ бўлган талабларнинг мажмуи, педагогнинг умумлаштирилган 
моделини ташкил этади. Умумлашган моделга мувофиқ асосий талаблар 
қуйидагилардан иборат: 
■ таълим бериш маҳорати; 
■ тарбиялай олиш маҳорати; 
■ ўқув—тарбия жараёнида инсон омилини таъминловчи шахсият 
фазилати; 
■ таълим олувчиларнинг билимларини ҳолисона баҳолай олиш ва 
назорат қила олиш маҳорати. 
Умумлаштирилган модел доирасидаги малакавий замон талаблари 
педагог «қиёфа»сини ифодалайди. Малакавий талаблар педагогнинг 
умумлаштирилган моделида келиб чиқадиган алоҳида йўналишлар бўйича, 
қуйида дифференционалланган тайёргарлик йўналишларидан бир нечтаси 
берилмокда.