Вазорати таълими олӣ ва миёнаи ҷУМҲури ӯзбекистон донишгоҳи давлатии омӯзгории чирчиқ

МУҚАДДИМА
Алифбо асоси китобҳои дарсӣ, аз ҷумла савод аст. Такмил додани китоби дарсй талаби замон аст. Такмил ба сохти методй, мазмун ва самти идеявии китоби дарсй баробар алокаманд буда, он пеш аз хама ба меъёрхои умумии дидактика ва ба меъёрхои конкретии сохти китоби алифбо асос меёбад.
-идеализм;
-илмй, фахмо будани баёнот;
- дастурдиҳӣ;
- шуур;
-алокаи бевоситаи маводи таълимй ба хаёт;
-дар сохтор ва мазмуни китоби дарсии алифбо як катор меъёрхои дидактикй, аз кабили синну сол ва чахонбинии кудакон, бо назардошти хусусиятхои равонии ба худ хоси онхоро ба назар гирифтан лозим аст. Инчунин, дар сохтани китоби дарсии алифбо як катор чихатхои махсус мавчуданд, ки дар коидахои асосии сохтани китоби алифбо ба назар гирифта шаванд.
Қоидаҳои асосии эҷоди алифбо:
Маводи алифбо ба кӯдакон барои ташаккул додани малакаи хониши бошуурона, дуруст ва равон, инчунин қобилияти дуруст хондани ҳарфҳо, калимаҳо, ҷумлаҳои хурд ва матнҳои ба ҳам алоқаманд мусоидат мекунад. Матн ва расмҳои барои хондан додашуда бояд аз ҷиҳати мавзӯъ ба сатҳи кӯдакон мувофиқ бошанд;
Дар алифбо барои рушди тафаккур ва нутқи кӯдакон матнҳо ва расмҳои таълимӣ пешбинӣ шудаанд. Суратхо бояд кобилияти ба саволхо чавоб додан ва талаффузи бачагонро баланд бардорад, хонандагонро бо унсурхои нутк шинос намояд, тафаккури образнокро инкишоф дихад, мустакилона калимахо интихоб кунад, чумла ва хикояхо созад;
Андозаи алифбо бояд ба вақти барои таълими савод ҷудошуда мувофиқ бошад;
Харфи алифбо, чопкунӣ, коғаз, матн ва расмҳо комилан фаҳмоанд, инчунин ҳошия, масофаи байни калимаҳо, андозаи ҳарф, коғаз, ранги расмҳо ва навъи навиштан бояд мувофиқат кунад. талабот;
Намуди зоҳирии алифбо бояд зебо бошад, ороишаш равшан бошад ва ба кӯдак маъқул бошад;

1. 
   Методологияи таълими савод мақсад ва вазифаҳо
   

Мақсади усули таълими савод аз он иборат аст, ки ба кӯдакон хониш ва навиштанро омӯзонад. Дар асоси алифбои ӯзбекӣ донишҷӯён дар як муддати кӯтоҳ малакаи хониш ва навиштанро ба даст меоранд.
Дар давраи саводомузй мазмуни таълими забонро дониш ва малакаи дар сохаи забон ва нутки ба талабагон додашуда муайян мекунад. Қобилияти ба таври мувофиқ иҷро кардани амалҳои хониш ва навиштан ҳангоми омӯзиши саводро маҳорати хондан ва навиштан меноманд. Ин маҳорат донишро тақозо мекунад, зеро ягон маҳорат бе дониш ташаккул намеёбад. Дониш метавонад ба маҳорат табдил наёбад. Масалан, кўдак унсурњои харфи в, чи тавр дар байни сатрњои хатти хойгир шудани онро намедонад ва онро дар дафтар нависад, ё хонанда харфхоро шинохта наметавонад ва хонда наметавонад. Барои ташаккул додани малакаҳои хаттӣ, аз қабили дуруст нишастан дар сари миз, нигоҳ доштани қалам байни ангуштон ва ба кунҷ гузоштани дафтар намудҳои дигари фаъолият низ таълим дода мешаванд. Маҳорати хондан ва навиштан тадриҷан такмил ёфта, ба тахассус табдил меёбад. Барои ташаккули маҳорат машғулият бояд чанд маротиба такрор карда шавад. Дар маҳорати хаттӣ донишҷӯ бидуни андеша дар бораи чӣ гуна нигоҳ доштан ва ҳаракат додани қалам ба навиштани калимаҳо ва ҷумлаҳо шурӯъ мекунад. Пас, қобилияти хондан ва навиштан як раванди амал бидуни тафаккур аст. Махорат дар мархалахои асосии таълим мустахкам карда, ба дарачаи автоматиконй расонда мешавад.
Хондан ва навиштан як навъи фаъолияти нутқи инсон буда, маҳорати нутқ аст. Хам малакаи хониш ва хам малакаи хаттӣ дар робитаи ҷудонашаванда бо дигар намудҳои фаъолияти нутқ, яъне нақлкунии шифоҳӣ, шунидани сухани дигарон, нутқи дохилӣ ташаккул меёбад. Муваффакияти мактаб ба он вобаста аст, ки саводнокй чй тавр ташкил карда шудааст.
Дар раванди таълими хондан ва навиштани хониш ва навиштани ибтидоӣ талаби хонандагон ба кору фаъолияти нутқ, баён кардани фикру ақидаи худ ба таври шифоҳӣ ё хаттӣ ба миён меояд, ки ин зарурат ва ниёзро ба вуҷуд меорад. бояд сохта шавад.
Махорати хондан ва навиштан ичрои бомуваффакияти яку дигарро таъмин мекунад. Аз ин чост, ки таълими хондан ва навиштан дар баробари ба рох монда шуда, ин машгулият мунтазам машк карда мешавад. Аз ин рӯ, дар раванди таълими савод кӯдак бояд бисёр хонад ва нависад. Матни нав ҳам барои хондан ва ҳам барои навиштан ба даст меояд, зеро бо чанд маротиба такрор хондани як матн ба ҳадаф расидан душвор аст. Ин аксар вақт ба дар хотир нигоҳ доштани матни хондашуда оварда мерасонад. Таѓйир додани вазъият ва мазмун дар машѓулиятњои такрорї ба мустањкам намудани мањорат ва баланд бардоштани ќобилият мусоидат мекунад. Ҳадафи дарозмуддати донишҷӯ ёд гирифтани хондан ва навиштан аст ва ҳадафи имрӯза ин хондан ва ёфтани ҷавоби муаммо, хондани калимаву ҷумлаҳо ва аз рӯи расмҳо сухан гуфтан аст, масалан додан.
Хатти забони узбекй хатти садой, яъне хатти фонемикист. Барои хар як овоз, барои хар як фонема шакли махсуси графикй (харф) ба даст омад. Ҳангоми хондан шаклҳои графикӣ ба садоҳо, дар навиштан, баръакс, садоҳо ба ҳарфҳо табдил меёбанд. Ҳарчанд ба назар мерасад, ки барои хонанда дар хондану навиштан мушкил эҷод мекунад, аммо дар асл раванди хондану навиштанро осон мекунад, зеро теъдоди ҳарфҳои ифодакунандаи овоз дар забони мо чандон зиёд нест. Барои ёд гирифтани хондану навиштан коидахои муносибати байни овозхо ва харфхоро азхуд кардан кифоя аст.
Дар методикаи таълими савод бояд хусусиятхои хоси системаи овозу харфхои узбекиро ба назар гирифт. Системаи садо ва навиштани забони узбеки. Хатти забони узбекй хатти фонетикист. Аз соли 1993 инҷониб графикаи лотинӣ барои навиштани забони ӯзбекӣ ҳамчун асос истифода мешавад. Барои ҳар як садои нутқ шакли графикии мувофиқ қабул карда шуд.
Муаллим дар раванди таълими савод ҳангоми ба хонандагон шинос кардани хонандагон бо ҳарфҳо ва синтез кардан ва хондан ба онҳо бояд хусусиятҳои фонетикии забони узбакиро ба назар гирад.
Савод дар асоси усули овози аналитикй-синтетикй таълим дода мешавад. Калима ба хижоъо жудо мешавад, аз хижо овози зарурии омўхташуда гирифта, тањлил карда мешавад, бо њарфи омўхташуда синтез карда мешавад ва дар ин асос њарф ва тамоми раванди хониш азхуд карда мешавад. Дар ин чо системаи графикии забони узбекй, хусусиятхои аломатгузории овозхо дар хат ба назар гирифта шудааст. Хангоми таълими савод, хусусиятхои зерини системаи графикии забони узбекиро ба назар гирифтан зарур аст.

2.