Vii bap. Kompyuter tarmaqlarınıńámeliy qollaniliwi

Transpyuterler tiykarindaǵı esaplaw sistemaları.
Transpyuterlerdiń poayda bolıwıónimdarligi boyınsha hár túrli bolǵan, birdey processor shiplarınıń tuwridan-tuwri jalǵaniwǵa tiykarlanǵan esaplaw sistemaların jaratıw menen baylanıslı. Bul atama eki túsinikti birlestiredi - «tranzistor» hám «kompyuter».
Transpyuter – bul júdáúlken integral mikrosxema bolıp, oraylıq processordan, jıljıwshıútirli ámeller blogi (birinshi áwlád T212 hám T414 tranpyuterlerinen basqa), statikalıq operativ yad qurılması, sirtqi yadli interfeys hám bir neshe baylanislar kanalınan dúzilgen.
Baylanıslı kanalı eki tárepleme almasıw ushın eki izbe-iz liniyalardan dúzilgen. Ol transpyuterlerdińóz ara jalǵaniw imkanin beredi hám óz ara kommunikaciyani támiynleydi. Maǵlıwmatlar element yáki vector kórinisinde uzatiliwi múmkin. Izbe-iz jalǵanǵan liniyalardan biri maǵlıwmatlar paketin jónetiw ushın, ekinshisi bolsa maǵlıwmatlar paketi belgilengen jerge jetip bariwi menen formalastirilatuǵın tastiyqlaw paketin qaytariw ushın isletiledi.
Transpyuterler tiykarinda hár túrdegi esaplaw sistemaları ańsat kóriliwi múmkin. Tórt baylanius kanalı hár bir transpyuter eń jaqin bolǵan tórt qońisi transpyuter menen baylanisqan eki ólshemli massivtińqurıliwin támiynleydi. Basqa konfiguraciyalar bolıwı da múmkin, máselen, keyinsheli toparlardıńózara jalǵaniwi kózde tutilip, transpyuterlerdi toparlarǵa birlestiriw (7.16-súwret). Eger topar eki transpyuterden dúzilse, oni basqa toparlarǵa jalǵaw ushın alti baylanis kanalı bos boladı. Úsh transpyuterli komplekte de alti kanal bos boladı, «kvartet» transpyuterlerde bolsa tórt baylanis kanalı qaladı. Bes transpyuterli toparlar óz ara baylanislardıń tolıq toplamina iye bolıwı múmkin, biraq basqa toparlarǵa jalǵaniw imkaninan ayiriladı.

Transpyuterlerdiń qásiyeti olar ushın arnawli Occam programmalastırıw tilinislep shiǵıwdi talap qildi. Programma tili eki noqat arasinda maǵlıwmatlardı jónetiwdińápiwayi ámelleriniń tariypi n támiynleydi, hámde bir neshe transpyuterler tárepinen programmanińorınlanıwinda parallellizmge aniq kórsetpege jol beredi. Occam tilindegi programmaniń tiykarǵı túsiningi programmaniń parallel yáki izbe-iz orınlanıwi múmkin bolǵan bir yáki bir neshe operatorınan dúzilgen proces. Procesler esaplaw sistemasıniń transpyuterleri boylap bólistiriliwi múmkin, bunda transpyuterdińúskeneleri transpyuterdiń bir yáki bir neshe procesler menen birgelikte islewin qollap quwatlaydi.

Transpyuterlerdiń hám Occam tiliniń eki áwladı eki áwladı haqqinda sóylew qabil qilinǵan. Birinshi áwladı haqqinda signallardıcifrli qayta islew hám haqiyqiy waqıt sistemasıushın islep shiǵarilǵani ushın olardıń talapların sáwlelendiredi. Bunday máseleler ushınúlken tezliktegi baylanis kanalı (tiykarinan qońisi processorlar arasinda) hám tez óship janatuǵın konteksli, salıstırmalı onsha úlken bolmaǵan sistemalar kerek. Kontekst degende, registrlar ishindegi, kóp máseleli qayta islew waqtinda taza máselelerge ótip atirǵanda ózgeriwi múmkin bolǵan, eski máselege qaytqanda bolsa tikleniwi kerek bolǵan maǵlıwmat túsiniledi. Sol waqıttaǵı basqa eaplaw sistemalarınıń túrleri birinshi áwlád transpyuterleri (T212, T414 hám T805) tiykarinda qurılǵan kóp mashinalı sistemalardıńónimdarlıǵıboyınsha salıstırsa bolar edi.
Ekinshi hám ushınshi áwladqa tiyisli esplaw sistemalarınıń payda bolıwı menen transpyuterler tiykarindaǵı aldin shólkemlestirilgen sistemalar básekiles emesligi aniq boldi hám olardıń ekinshi áwladın (T9000) jaratıwǵa undadi. Aqirǵısinda ónimdarlıqjoqarıbolıp, baylanis kanallarıjaqsılanǵan. Ekinshi áwlad transpyuterleriniń tiykarǵı qásiyetleri – kommunikacion imkaniyatlardıń rawajlantirlǵanlıǵı, jıljıwshıútirli ámeller ushın bliklardıń barlıǵına qaramastan, esaplaw máselesinde PowerPC hám Pentium ǵa uqsaǵan universal mikroprocessorlarǵa bolisadi.
7.17-súwrette kórsetilgen qisqartilǵan buyrıqlar toplamina iye bolǵan mikroprocessor koi’rinisindegi transpyuterdiń strukturasi óz ishine tómendegilerdi aladı:

• 
  qozǵalmas útirli (QÚ) ámeller ushın ALQ;
  
• 
  jıljıwshıútirli (JÚ) ámeller ushın arnawli blok;
  
• 
  baylanis kanalları (linklar);
  
• 
  jumisshi kesh-yad;
  
• 
  sirtqi yadti jalǵaw intefeysi;
  
• 
  hádiyseler interfeysi(úziliw sisteması);
  
• 
  sistemalı servis logikasi(ximet kórsetiw sistemasıniń);
  
• 
  taymerler.
  

Birinshi transpyuter T212 16-razryadli arifmetikalıq processorǵa iye edi. Keying transpyuterler esaplaw tezliginiń birden asiwin (100 MIPS ǵa shekem) beretuǵın 32-razryadli pútin sanlı processorlar (T414) hám jıljıwshıútirli processor (T800, T9000) menen támiynlengen edi. JÚ sanlarda islewshi processordi qollaytuǵın túri sonday shólkemlestirilgen bul processor hám pútin sanlı processor bir waqıtta islewi múmkin. Qosımsha qilip, T9000 g;’a shekem ishki kesh-yad hám virtual kanal processori qosilǵan. Transpyuter processori RISC arxitekturasi boyınsha qurılǵan bolıp, mikroprogrammalı basqariw qurılmasına iye, ondaǵıbuyrıqlar bolsa processor cikliniń minimal saninda orınlanadı. Quramalıámeller bir neshe cikldi talap etkende, qosiw yáki alıwǵa uqsaǵan ápiwayi ámeller bir cikldi iyeleydi. Buyrıqlar bir yáki bir neshe bayttan dúzilgen. Transpyuterlerdiń kópshilik nswli ksnsl boyınsha uzatiw tezligi asti. Ishki yad kólemi (basinda 2 Kbayt) de ósti. Sirtqi yadti yad interfeysi arqalı jalǵaw imkani tuwildi. Bul interfeystiń sxeması programmalanadı hám hár túrdegi yad talapların qandiriw ushın hár túrli sigmnallardı dúziw qásiyetine iye.