Viruslar marfologiyasi va ultura struktura tuzilishi

Virusologiyada qo‘llaniladigan tekshiruv usullari. 
D.I. Ivanovskiy chinni sham filtrlarni qo‘llab viruslar olamini kashf qildi. Elektron 
mikroskopni kashf qilinishi, viruslarni ko‘rish, ularning ultra strukturalarini o‘rganishni ochib 
berdi. Gradient zichliklarda o‘ta tez ultra sentrifugalarni qo‘llash orqali viruslarning tozalangan 
preparatlarini olish imkoniyatini va ularning kimyoviy tarkibini o‘rganishga olib keldi. 
Virusologiya fanini rivojlanishidagi asosiy omillardan biri, viruslarning o‘stirib olish usullarini 
ishlab 
chiqilganligi hisoblanadi. Viruslar obligat parazitlar bo‘lib, faqat tirik hujayralardagina ko‘paya 
olishi mumkin. 
Viruslar keltirib chiqaruvchi yuqumli kasalliklar diognostikasida zamonoviy usullar bilan 
bir qatorda sinalgan turli xil viruslogik tekshirish usullari qo‘llaniladi: 
- elektron mikroskapiya usuli; 
- sitoskapik, immunoflyuorissent usullar; 
- hujayra kulturalarida viruslarni o‘stirish va ajratib olish; 
- rivojlanayotgan tovuq embirionida viruslarni o‘stirish va ajratib olish; 
- gemagglyutinasiya reaksiyasi yordamida viruslarni aniqlash; 
- serologik reaksiyalar, an‘anaviy serologik reaksiyalar (KBR,PR, NR) bilan bir qatorda 
zamonoviy (IFA, RIU, immunbloting) usullar; 
- molekulyar-genetik tekshirish usullari- molekulyar gibridizasiya (MG) va polimeraza 
zanjirli reaksiya (PZR). 
Asosan viruslarni laboratoriya sharoitida ajratib olishda quyidagi usullardan foydalaniladi: 
sezgir laboratoriya hayvonlarga yuqtirish, rivojlanuvchi tovuq embrionida va hujayra 
kulturasida o‘stirish. 
Viruslarni undirib olishda hujayra kulturalari muhim ahamiyatga egadir.
Hujayra kulturasi- sun‘iy sharoitda o‘sish va ko‘payish qobiliyatiga ega bo‘lgan, odam va 
hayvonlarning to‘qima hujayralaridir. 
Hujayra kulturalarini olish, qo‘llashda 4 ta muhim bo‘lgan muommalarni hal qilishga 
to‘g‘ri keladi, bularga kiradi: 
1. Bir-biridan chegaralanib yotgan, miqdoriy jihatdan yetarili hujayralarni olish. 
2. Bu hujayralarni saqlash va ko‘payishini taminlovchi oziq muhitlarni qo‘llash. 
3. Hujayra kulturalarida bakteriyalarning ko‘payib ketmasligi uchun chora tadbirlar 
qo‘llash. 
4. Viruslarni hujayra kulturalarida ko‘pyayotganligini (indikasiya) aniqlash va ularni bir-
birdan (identifikasiya) saralash. 
Virusologik amaliyotda qo‘llaniladiga oziqli muhitlar. Hujayra kulturasini saqlash va 
ko‘paytirishda murakkab tarkibga ega bo‘lgan muhitlar qo‘llaniladi. Bu muhitlar tarkibiga 
aminokislotalar, vitaminlar, odam yoki hayvon qon zardobi, mineral tuzlar kiradi va ularning 
rN buferli eritmalar stabil saqlaydi.
Hujayra kulturalari uchun tayyorlangan ko‘pgina oziqli muhitlar tarkibi tuzli eritmalardan 
iborat. Virusologik amaliyotda turli eritmalar hujayra kulturalarni organizimdan tashqarida 
yashashini taminlaydi va ularni tayyorlash jarayonida to‘qima va hujayralarni yuvishda 

131 

qo‘llaniladi va virusologik oziq muhitlarni tayyorlashda asosiy manba bo‘lib hisoblanadi. 
Amaliyotda eng ko‘p Xenks va Erl tuzli eritmalari ishladiladi (jadval 8). 
Virusologik amaliyotda qo‘llaniladiga oziqli muhitlar kelib chiqishiga qarab farqlanadi: 
1. Tabiiy oziq muhitlar (kam qo‘llaniladi); 
2. Oqsil moddalarning fermentativ gidrolizatlari; 
3. Sun‘iy oziq muhitlar.