X bob: materiallarni kesib ishlanuvchanligi

10.3.6. Magnit maydonida kesish 
 
Magnit maydonini ta’sirida keskich turg’unligini oshirib mehnat unumini 
ko’tarish zamonaviy-istiqbolli yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. Magnit maydonini 
kesish jarayoniga ta’siri murakkab va bir qancha faktorlarga bog’liq: ishlanayotgan 
materialni magnit holatiga, keskich geometriyasiga, kesish rejimlariga kesish 
jarayonida o’simta hosil bo’lishi-bo’lmasligiga, tashqi muhitga, keskich va 
ishlanayotgan materiallarni termo-elektrik xossalariga va hk. Rasm 45 va 52 larda 
keskichni magnitlashni uning turg’unligiga ta’siri ko’rsatilgan. Tajribalar bir 
butun-bo’lak tezkesar po’latidan (P18) ikkiga bo’lib yasalgan keskichlar bilan olib 
borilgan. Keskichlardan biri tajribalardan oldin magnitlanib olingan. 
Po’lat 30XГСНА po’latini tezkesar po’lati P18 bilan kesilganda oddiy va 
magnitlangan keskichlar turg’unligiga kesish tezligining ta’siri ko’rsatilgan: 

---

246 
S=0,11 mm/ayl, keskich oldingi burchagi ϒ=
. 1-oddiy keskich, 2-magnitlangan 
keskich. 
Titan qotishmasi BT-3 ni tezkesar po’lati P18 bilan kesilganda oddiy va 
magnitlangan keskichlar turg’unligiga kesish tezligining ta’siri ko’rsatilgan: 
S=0,11 mm/ayl, keskich oldingi burchagi ϒ=
. 1-oddiy keskich, 2-magnitlangan 
keskich. 
Natijalardan ko’rinib turibdiki, keskich turg’unligiga magnit maydoni ta’siri 
yetarli darajada ahamiyatli. Bu degani, magnit maydoni ta’sirida materiallarni 
ishlanuvchanligini yaxshilash mumkin. 
10.3.7. O’ta yuqori tezlikda kesish 
Agar ishlanayotgan materialni erish harorati asbobsozlik materialini issiqqa 
bardoshlik haroratidan past bo’lsa, kesish tezligiga chegara yo’q. Bunga alyuminiy 
qotishmalarini va ba’zi plastmassalarni kesish misol bo’ladi. Bu holatlarda stanok 
imkonlari va texnika muhofazasi chegara. Qolgan holatlarda kesish tezligi kattaligi 

---

247 
keskich materialini issiqqa bardoshligi bilan yoki dinamik tebranish sathi 
(mustahkamlik xossalari) bilan chegaralanadi. 
Yuqoridagilarga qaramasdan, baribir, yuqori tezlikda ishlash (YuTI) 
detallarni ishlash texnologiyasini rivojlanishini samarador yo’llaridan biri 
hisoblanadi. 
Yuqori tezlikda ishlash deb, barcha texnik vositalarni ishga solib an’anaviy 
chegaralardan ancha yuqorida kesishga aytiladi. Masalan, po’latni frezalashda 
kesish tezligini 
min
/
250 m


dan 
min
/
750 m


ga ko’tarish; alyuminiyni 
frezalashda 
min
/
250 m


dan 
min
/
2500 m


ga; 
nikel 
qotishmalarini 
min
/
20 m


dan 
min
/
100
50
m



ga oshirishga aytiladi. 
Yevropa normalari bo’yicha yuqori tezlikda ishlash normasi deb 
min
/
1000 m


dan yuqori tezlikda ishlash qabul qilingan. Rasm 10.12 da har xil 
ishlash usullari uchun an’anaviy, yuqori tezlikda va ultra yuqori tezlikda ishlash 
chegaralari (intervallari) berilgan. 
Yuqori 
tezlikda 
ishlash 
an’anaviy tez ishlashdan 
o’ziga xos xususiyatlari bilan 
ajralib turadi. 
Qirindi hosil bo’lishi 
Izlanishlar 
bilan 
tasdiqlanganki, 
tezlik 
kattalashishi 
bilan 
uning 
barcha diapazonida qirindi 
turi o’zgaradi va qirindi hosil 
bo’lish 
mexanizmi 
ham 
o’zgaradi. Masalan, po’lat 
A1S14340 (HB-320) ni past 
tezlikda 
kesishda 
min
/
15 m


elementli qirindi 

---

248 
hosil bo’ladi (rasm 10.13 a); 
kesish tezligi 
min
/
30 m


dan 
min
/
60 m


ga
Rasm 10.12. Tavsiya qilinayotgan yuqori tezlikda 
ishlash intervallari 
ko’tarilganda bu qirindi lentasimon qirindiga aylanadi (rasm 10.13 b). kesish 
tezligi 
min
/
125 m


va undan yuqorida siklik qirindi hosil bo’ladi (rasm 10.13 v), 
qirindi ikki zonadan iborat: birinchisida juda yuqori deformatsiyali (segmetlar aro) 
zona; ikkinchisi nisbatan past deformatsiyani (segmenlar ichida) 
Rasm 10.13. Po’lat A1S14340 ni minerolokeramik (
TiC
O
Al

3
2
) keskich bilan 
yo’nilganda qirindi turiga kesish tezligini ta’siri. 
a-elementli qirindi; b-lentasimon qirindi;d-siklik qirindi; e-mahalliy (lokalniy) 
siljishli qirindi; f-katastrofik siljishli qirindi; 
Kesish tezligi 
min
/
250 m


va undan yuqorida mahalliy siljishli qirindi 
(rasm 10.13 g) hosil bo’ladi. Bunday qirindini yuqori deformatsiyalangan zonasi 
qisilgan-toraygan bo’ladi. Qancha kesish tezligi yuqori bo’lsa, mahalliy 
deformatsiya zonasi shuncha tor bo’ladi; qirindi segmentlarini bog’lovchi zonalar 
o’lchamlari shuncha kichik bo’ladi.