X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov
Download 5.06 Mb. Pdf ko'rish
|
Ўсимликшунослик
- Bu sahifa navigatsiya:
- Rhizobium
|
1.4. Biologik azot
0„simlik oqsili muammosini hal qilishda havo azotini biologik usulda o„zlashtirish asosiy usullardan biri boiishi mumkin. Biologik aylanishga havo azotining kirib borishi yer yuzida qo„shimcha oqsil yetishtirishni ta‟minlaydi. Bioiogik azot o„zlashtiradigan o„simliklar hosili tarkibida ko„proq oqsil to„planadi. Biologik azot ishtirokida hosil bo„lgan oqsil ekologik jihatdan toza, yuqori sifatli bo„lib, oziq- ovqatda va chorvani boqishda yaxshi natija beradi. Yuqori me‟yordagi mineral azot bilan o„simlikni ta‟min qilib oqsil miqdori oshirilsa, bunda o„simlik tarkibida nitrat ko„payadi, hosii sifati pasayadi, nitrat modda almashinuvini o„zgartirib ko„p xastalikka asos boiib qoladi, chunki nitrat gemoglobin funksiyasini o„zgartiradi va organizmda kislorod yetishmay qoladi. Havo azotini biologik usulda o„zlashtirishda maium darajada tashqi muhit ekologik muammolarini hal qiladi, chunki sizot suvlari, tashqi muhit nitrat bilan zararlanmaydi. Biologik usulda azotni o„zlashtirish hosil yetishtirishda sarf-xarajatni iqtisod qiladi. Yaltir- bosh ekinida, misol uchun 1 kg oqsil yetishtirish uchun 65 Mj, 1 kg beda oqsilini yetishtirishda 21 Mj quvvat sarflanadi. 1 t biologik azot o„zlashtirish uchun 80 Gj quvvat sarflanadi. Biologik azotni o'zlashtirish fotosintez jarayonida ro„y beradi. Ilmiy tadqiqotlar natijasi bo„yicha havo azoti ko„proq o„zlashtiril- ganda fotosintez jarayoni faollashadi. Dukkakli ekinzorda havo azoti faol o„zlashtiriladi, tuproqning unumdorligi oshadi. Bir gektarda 2-3-yil ichida beda 250-400 kg azot to„playdi. Bu azot bedadan bo„shagan yerlarga ekilgan ekinlardan bir necha yil yuqori hosil olishni ta‟minlaydi. Biologik azotni yaxshi o„zlashtirish uchun uni yetishtirish sharoiti talabga javob bermaydi, shuning uchun ham undan kam hosil olinadi. 5 www.FAOsiat.fao.org - 2017 years 19 «Azotni o„zlashtirish dukkakli ekinlarni tuproqda yashaydigan maxsus bakteriyalar bilan simbiozi evaziga amalga oshadi. Bakte- riyalar o„smlik ildizini zararlaydi va tuganaklar hosil qiladi. Dukkakli ekinlarning bir turi yoki bir nechta turiga bakteriyalar ixtisos- langan bo„ladi. Agar dukkakli ekinlar bir necha yil yetishtirilmagan boisa, tuproqda bu bakteriyalar boimaydi. Bakteriyalaming sporalari tuproq yoki torf bilan aralashtirilib urugiarga ekishdan oldin yopishtiriladi. Urug„ unib chiqqandan keyin bakteriyalar ildizga kirib borib, hujayralarda yashaydi va o„simlik bilan simbioz hosil boiadi. Agar dukkakli o„simliklar mineral azot bilan ta‟minlangan boisa biologik azot to„planmaydi» 6 . 0„zbekistonda dukkakli ekinlar kam ekiladi. Takroriy ekin sifatida dukkakli-don ekinlarining ekin maydoni qanchalik kengaytirilsa, yetishtiriladigan oqsil miqdori shuncha oshadi. Biologik azot o„zlashtirilishini oshirishda muammolar mavjud. Eng awalo, shu jarayonni toia tekshirish lozim va talab qilinadigan sharoitni texnologik tadbirlar bilan yarata bilish lozim. Havo azotini o„zlatirishda o„simlik va Rhizobium bakteriyalari ishtirok etadi. Bu bakteriyalaming 11 turi mavjud. Har bir turi ma‟lum bir o„simlik turiga moslashgan. Masalan, Rhizobium japonicum faqat soyada rivojlanadi, Rh. Download 5.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|