X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

1. Boshqarilmaydigan omillar — issiq haroratning davom etishi, kechki 
sovuqning tushishi, quyosh nurining ta‟siri, foydali harorat yigindisi, shamol 
tezligi, havoning nisbiy namligi, yogingarchilik miqdori, yog„ingarchilikning 
oyma-oy taqsimlanishi, yogingar- chilikning tezligi, doi, qishki harorat, qor 
qalinligi, tuproq relyefi. 
2. Qisman boshqarish mumkin bo„lgan omillar - yer yuzida qomi 
tekislash, taqsimlash, tuproq namligi, fitosenozdagi havoning namligi, suv va 
shamolning tuproqni yemirishi, tuproq chirin- disining miqdori, tuproq 
muhiti, tuproqning mikrobiologik faolligi, tuproqning oziqa elementlari bilan 
to„yinganligi, tuproqning suv bilan to„yinish kompleksi. 
3. Boshqara oladigan omillar - ekin turi, nav, begona o„tlar bilan 
ifloslanish darajasi, o„simlikni kasallik va zararkunandaiar bilan 
zararlanganligi, tuproqni azot, fosfor, kaliy va kalsiy hamda mikroelementlar 
bilan ta‟minlanishi, tuproq muhitini o„zgartirish, tuproqning havo 
o„tkazishini yaxshilash (tuproqqa asosiy, ekishdan oldin va parvarishlash 
jarayonida ishlov berish). 
0„simlikning rivojlanishi uchun yog„ingarchilik miqdori taqsimlanishi, 
foydali harorat yigindisi, quyosh radiatsiyasi hosilga ta‟sir qiladi, boshqarish 
imkoniyati yo„q, bu geografik mintaqalarga bogiiq. 
Fanning rivojlanishiga ko„p olimlar o„z hissasini qo„shishgan. Ularning 
orasida fotosintez jarayonini yoritib bergan K.A. Timerya- zev (1843-1920), 
o„simliklaming kelib chiqish markazlarini aniqla- gan N.I. Vavilov (1887-
1943), dala ekinlarini yangi navlarini yarat- gan P.P. Lukyanenko, V.S. 
Pustovoyt, E.N. Remeslo, N.V. Sitsin, M.N. Xodjinov va boshqalarni sanab 
o„tish mumkin. 
0„simIikshunoslik fanini rivojlanishida o„zbek olimlaridan aka- demik 
A.I. Imomaliyev, M.V. Muhammadjonov, G .Q. Qurbonov, Z.U. Umarov, 
H.N. Atabayeva, R. Oripov, N. Xalilov, S.M. Mirax- medov, M.A. Karimov, 
K.3. Zokirov, N.N. Nazirovlar, A.A. Amanov, R. Siddiqov ham o„z 
hissalarini qo„shishgan. 0„simlikshunos- likda ilmiy ish olib borishda fizika, 
kimyo, botanika, tuproqshu- noslik, meteorologiya fanlari bilan bogiangan va 
bundan tashqari maxsus qishloq xo„jalik fanlariga asoslanadi. 
15 

---