X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov
Download 5.06 Mb. Pdf ko'rish
|
Ўсимликшунослик
|
Urug„chiligL
0„zbekiston sharoitida qand lavlagidan yuqori reproduksiyali urug 6 olish uchun, oldin lavlagi ildizmevasi shakli va rangi bo„yicha baholanadi, so„ngra ekib urug„ olinadi. Yem-xashak uchun olingan urugiami lavlagini ildizmevasini ekmasdan, urug'ni ekib ham olish mumkin. Urugiik uchun ekiladigan lavlagi qand olinadigan lavlagiga qaraganda bir oy kech ekiladi. Tuproqni ekishga tayyorlash, mineral o„gitlar bilan oziqlantirish odatdagi ekish bilan bir xil boiadi. 0„simlikning ko'chat qalinligi gektariga 160-180 ming tup, bir pog. metrda o„simliklar yagana qilingandan so„ng 10-12 ta o„simlik qoldiriladi, shuning evaziga urugiik ildizmevalaming vazni 250- 300 g/ga teng boiishi kerak. 0„simliklarga ishlov berish: 2-3 marta kultivatsiya va 1-2 chopiq qilinadi, birinchi va ikkinchi sug„orishdan oldin 75-80 kg azotli o„g„it bilan oziqlantiriladi. Sug„orish tizimi ildizmevalarni ozuqa uchun yetishtirish bilan bir xil. Urugiik ildizmevalar oktabr- ning oxiri va noyabr sovugi tushmasdan oldin ozuqa uchun ildizmevalarni yigishtiradigan mexanizmlar bilan yigishtiriladi. Ildizmevalar qoida tozalanganda ildizmevalilaming boshchasidagi barg bandlari 3-4 sm uzunlikda kesiladi va saqlanadigan joyga keltiriladi. Urugii ildizmevalar saqlanadigan handaklarning katta ligi, ozuqa uchun ildizmevalar saqlanadigan handaklar bilan bir xil, lekin havo almashishi uchun qo„yiladigan shamollatgichlar har 2 metrga o„rnatiladi. 294 Tipik holatdagi urugiik ildizmevalar ajratiladi, kasallangan, oichami katta ildizmevalar ajratib olib tashlanadi. Bu vaqtda aprba- tor bloknoti toidiriladi. Urugiik ildizmevalari kuzda saralanganligi haqida akt toidiriladi. Bahorda handak ochilgandan so„ng, saralangan ildizmevalar qayta saralanadi va «Urugiiklami bahorda saralash» akti toidiriladi va so„ngra urugiik ildizmevalar ekiladi. Asosiy va ekishdan oldin tuproqni ekishga tayyorlash, solinadigan fosfor va kaliy o„g„itlari miqdori lavlagining birinchi yili yetishtirish bilan bir xil. Urugiik ildizmevalarni ekish fevralning oxiri va martning boshlarida oldindan tayyorlangan qator oralari 60 sm qilib qoida ekiladi, 1 pog. metr yerga 2-3 dona lavlagi ildizmevasi ekiladi. Ildizmevalar qurib qolmasligi uchun 2-3 sm qalinlikda tuproq bilan bekitiladi. O'sish nuqtasi qurib qolgan ildizmevalardan urug 1 poyasi o„sib chiqmaydi va urug 4 hosili kamayadi. Ekilgan urugiik ildizmevalar o'sish davrida 1-2 marta qoida chopiq qilinadi va 1 marta 90 kg/ga azot bilan oziqlantirilib, o'simliklar gulpoya chiqara boshlashi, gullashi, urug' tuganaklari rivojlana boshlaganda sug'oriladi. Bu vaqtda urugiar gullash oldidan aprobatsiya qilinib, akt toidiriladi. Urug' hosilining umumiy urug' tuganaklaridagi urugiar 70% qo'ng'ir rangga kirganda ertalab qoida o'riladi. O'rilgan urugiiklar xirmonga yoki asfalt- langan joyga keltiriladi va 20-30 sm qalinlikda yoyib quritiladi. Urugiiklar poyasi tezroq qurishi uchun har kuni ag'darib turiladi. Urugiik poyasi don kombaynlarida maydalaniladi va «Petkus- gigant» qurilmasida ko'p tishli urug' uchun 3,5 mm yoki bir tishli urug' uchun 2 -3 mm fraksiyalarga ajratilib tozalanadi. Urugiardagi yopishib qolgan tayoqchalami va chiqitlarini ajratish uchun lavlagi urugi QSG -0,5 rusumli tozalagichdan chiqariladi. O'zbekistonda qand lavlagi urug'ini ildizmeva ekmasdan olish usuli ishlab chiqilgan. Qand lavlagining urug'ini ekib urugiik olish mumkin. Buning uchun ertagi ekinlardan (sabzavotlar, kartoshka, silos uchun makkajo'xori) bo„shagan maydonlar sug„orilib, P 90 K .60 o'gitlari solib, 25-28 sm chuqurlikda shudgorlanadi. So'ngra maydon chizellanadi, mola bostirilib avgustning oxirida yoki sentabming 295 boshlarida qand lavlagi urugi qator oralari 60 yoki 70 sm qilib seyalkalarda ekiladi. Ekish miqdori 8-10 kg/ga, bunda urugiik tuganaklari har biri 3-5 sm da ekilgan boiishi kerak. Urug' yaxshi unib chiqishi uchun sug'oriladi, nihollar ko„karib chiqqandan so'ng kultivatsiya qilinib, sovuq tushguniga qadar 1-2 marta sug'oriladi. 0„sim!iklar qator oralari kultivatsiya qilinganda usti 4-5 sm qalinlikda tuproq bilan ko'miladi. 0„simliklarda birinchi yili azotli o„g„itlar berilmaydi, chunki azotli o„g„it ularning qishda saqlani - shiga salbiy ta‟sir ko„rsatadi. Bahorda o„simliklardan urug„poyalar o„sib chiqadi. Bu vaqtda (aprelda) traktorda kultivatsiya, chopiq qilinib, o„sim!iklar shoxlay boshlaganda (90-100) azotli o'gitlar bilan oziqlantiriladi. Urugiiklar 3 marta (gulpoyalar chiqara boshlaganda, gullash, urug„ tuganaklari hosil boiish davrlarida) sug'oriladi. Bu usulda urug 4 olishda ildizmevalarni kavlash, qishda handaklarda saqlash, bahorda ekish, yerga qadash ishlari bajarilmaydi va odatdagi usulga nisbatan urugiiklar 10 -12 kun oldin pishadi. Urug 4 hosili gektariga 15-20 s/ga ni tashkil etadi. Ko„p urugiik navlari uchun GOST 2890-82, urugiarning unishi birinchi klass urugiari uchun 85% ikkinchi klass urugiari uchun 75%, bir urugiik nav va duragaylar uchun 80-75% ga teng. Takrorlash uchun savollar: 1. Qand lavlagining xalq xo'jaligidagi ahamiyati? 2. Qand lavlagi kelib chiqishi, tarqalishi va hosildorligi? 3. Biologiyasi va tashqi muhit omillariga ta‟siri? 4. Nima uchun gohida hayotining birinchi yilida qand lavlagi gullaydi va urug 4 hosil qiladi? 5. Nima uchun gohida qand lavlagi hayotining ikkinchi yilida urug 4 hosil qilmaydi? 6. Qand lavlagi urug'ini maqbul ekish muddati, usuli va me‟yori? 7. Qand lavlagining rivojlanish davridagi maqbul ко 4 chat qalinligi? 8. Qand lavlagi ekini bilan ilmiy tadqiqot ishlarini olib borgan o 4 zbek olimlaridan kimlami bilasiz? 296 9. Qand lavlagini zamonaviy intensiv texnologiya asosida yetishtirish? 10. Qand lavlagi hosili qanday yig„ishtirib olinadi va saqlanadi? Pedagogik texnologiya Insert jadvali Download 5.06 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|