X. N. Atabayeva, J. B. Xudayqulov

Sistematikasi. Tamaki Nicotiana avlodi, ituzumdoshlilar Sola- 
naceae oilasiga mansub. Uning ikkita turi ekiladi: tamaki N.taba- cum L. 
va maxorka N.rustica. Bu turlar chekish mahsulotlarini ishlab chiqarish 
uchun ekiladi. Yowoyi turlari: N.alata va N.sandera manzaraii o'simlik 
sifatida ekiladi.
Turli sharoitda har xil agroekologik tipga mansub boigan tamaki 
navlari shakllangan. Navlar guruhi yoki agroekotiplar vujudga kelgan 
joyning nomi bilan yuritiladi. Tamakining mavjud agroekotiplari uch 
guruhga boiinadi:
1. Papiros tayyorlanadigan sharqiy tamaki.
2. Amerika papiros tamakilari.
3. Sigarabop tamakilar.
Papiros tayyorlanadigan Sharqiy tamaki guruhi Kichik Osiyo va 
Bolqon yarim orolida tarqalgan, iqlimi issiq va quruq hamda tuproq 
unumdorligi past boigan sharoitda shakllangan. Bu guruhga mansub 
boigan asosiy belgilar - mayda bargli, bargning zichlashi- shi, 
qurg„oqchilikka chidamli, o„rta yoki ertapishar, ancha xushbo„y. Bu 
guruhga kiradigan navlar barglari joylashishi bo„yicha: a) band- siz 
barglarga ega navlar «Basma», «Smima», «Dyubek» va b) band- li 
bargli navlar «Samsun», «Trapezond», «Persigai» va boshqalardir.
Amerika papiros tamakilari guruhiga Janubiy Amerikaning issiq 
va semam iqlimli sharoitda shakllangan yirik bargli, baland bo„yli va 
namga juda talabchan navlar vujudga kelgan, bular «Virjiniya», 
«Merilend», «Berleydir».
55
vvwwFAOstat. fao.0rg-2017 years. 
381 

---

Sigara tamaki guruhiga kiradigan navlar semam va issiq sharoitda 
shakllangan. Bular - Braziliya tamakisi, Gavana va Sumatra 
tamakilaridir.
Morfologiyasi. Tamaki bir yillik o'simlik, tropik mintaqasida 2-3-
yil o„sib hosil berishi mumkin. Jidizi o„q ildiz, yaxshi rivojlangan. 
Tamaki poyasi tik o„sadi, tukii bo„ladi. Bargi poyada ketma-ket 
joylashgan boiib, bandli, bandsiz va tukli boiadi. Bargning poyaga 
birikkan joyida barg quloqchasi boiadi, uning shakli kattaligi nav 
belgisi boiib, har xil boiadi. Barg soni 16-20 ta boiadi, ba'zan 40-50ta 
va undan ham ortiq boiishi mumkin. Barg soni nav belgisi boiib, kam 
o„zgaradi. Bargning anatomik tuzilishiga ko„ra qalinligi va elastikligi 
har xil boiadi. Bu xususiyati bargning texnologik xususiyatiga ta‟sir 
qiladi. Barg yetilganda qalinligi yuqori boiadi, shunda uni yigib olish 
mumkin.
Biologiyasi. Tamakining o'sish davri shartli ravishda ikki 
bosqichga boiinadi: 1) ko„chat davri 35-60 kun davom etadi. Ko„chat 
davrida urug„ning unib chiqish, maysalanish, tomirlanish va ko„chat 
shakllanish davrlari farqlanadi. 2) Dala o„sish davri. Bu davr dalaga 
ko„chatni oiqazgandan to ko„sakchalar pishib yetilguncha boigan davrni 
o„z ichiga oladi va ekiladigan navning xususiyatiga qarab 60-150 kun 
davom etadi, o„rtacha 100-120 kun boiadi.