X seytkamalov, U. Jaksimova
Download 0.56 Mb. Pdf ko'rish
|
Ozbetinshe jumis.met qol.
|
ÓZBETINSHE JUMÍSTÍ SHÓLKEMLESTIRIW TÁRTIBI Ózbetinshe jumıstı shólkemlestiriwde jumıs tártibin belgilew úlken áhmiyetke iye. Ózbetinshe jumıslardı orınlaw ushın waqıttı semestr dawamında keste boyınsha bólistiriw onı racional shólkemlestiriwdiń zárúrli principi, qaǵıydası esaplanadı. Geyde ulıwma sabaq tayarlamay, geyde hádden tıs asıǵıp, ásirese semestr juwmaǵına, aralıq qadaǵalaw juwmaǵına jaqın qaldırǵan, islenbegen jumıslardı tez orınlawǵa háreket etiw unamlı nátiyje beriwi qıyın. Bul studenttiń miyneti nátiyjeliligin, islegen jumısınan zawıqlanıw sezimin páseytedi. Ádette studenttiń kún tártibin sabaq kestesi belgileydi. Lekin kóp nárse studenttiń ózine de baylanıslı. Mısalı, lekciya, referat, qadaǵalaw jumısı, seminar sabaǵına tayarlanıwǵa hár háptede málim waqıt ajıratılıp, úzliksiz túrde alıp barılmasa, kútilgen nátiyje bermeydi. Egerde referat yamasa ilimiy bayanat jazıw kerek bolsa, onı keyinge qaldırmay sol waqıtta islewi kerek. Bunda oqıtıwshı studentke, ásirese, birinshi kurs studentlerine referattıń ne ekenligin, ilimiy bayanattıń ne ekenligin, onı qanday jazıw, qanday tárizde ádebiyat tańlaw kerekligin túsindiriwi zárúr. Studentlerge pánlerden lekciya hám seminar sabaqlarında kórsetilgen ádebiyatlardı usınıw múmkin. Bunnan tısqarı, házirgi waqıtta baspadan shıǵarılıp atırǵan kitaplardıń kóbisinde paydalanılǵan ádebiyatlar dizimi bar. Áne sol dizimnen paydalanıp, zárúr ádebiyatlardı kitapxanada, oqıw zalında bolsa, alıp oqıwı múmkin. Ózbetinshe jumıstı islew tómendegi toparlarǵa bólinedi: 1. Sabaq ótilgennen keyin atqarılatuǵın jumıslar, úy wazıypaların orınlawda sabaqlıq, oqıw qollanbaları menen islew, konspekt tayarlaw. 2. Tipik tapsırmalardı sheshiw. Bunda student aldınǵı bilimlerin yadında qayta tikleydi hám málim dárejede qayta ózgertip, anıq tapsırmalarda qollanadı. Mısalı: másele, shınıǵıw islew; 3. Úyrenilgen bilimlerdi tipik bolmaǵan sharayatta qollanıw. Student úyrengen bilimlerinen jańa sharayatta paydalanadı. Sharayatlar da belgili dárejede ulıwmalıq bolıwı múmkin. 4. Dóretiwshilik iskerlikke tiykar jaratıw. Bunda student úyrenilip atırǵan tarawdıń mánisine túsinedi, onıń jańa qarım-qatnas, baylanısların anıqlaydı, ideyalar hám túsiniklerdi jańa jaǵdayǵa baylanıstıradı. Barlıq ózbetinshe jumıslar studentlerde dóretiwshilik islew kónlikpesin payda etiwge qaratılǵan. Student dóretiwshilik penen islewge úyrenbese, ol belgili temaǵa tiyisli materiallardı túrli dereklerden kóshirip keliw menen sheklenip qalıwı hám de ózi erkin pikir bildiriwge qıynalıwı múmkin. Ózbetinshe jumıslardı individual-didaktikalıq maqsetlerdi ámelge asırıw kózqarasınan da 4 toparǵa ajıratıw múmkin: 1. Bilimlerdiń dáslepki qáliplesiwine, qabıl etiliwine qaratılǵan wazıypalar. Bunda studentler maqsetke erisiwi ushın ne talap etiliwin biliwi kerek. Wazıypalar - informaciyalardı, maǵlıwmatlardı ózlestiriwge qaratılǵan boladı. 2. Tarsırmalardı ózlestiriw ushın informaciya, maǵlıwmatlardı yadda saqlaw, qayta janlandırıw hám qayta islewge qaratılǵan tapsırmalar. Bunda aldın iyelengen bilimlerdi durıs qabıllaw, aktivlestiriw tiykarında atqarılatuǵın hámde anıq sharayatta qollanıw talap etiletuǵın wazıypalar beriledi. 3. Aldın ózlestirilgen, qálipke túsken tájiriybe toplanıwı nátiyjesindegi bilim, ilimiy tájiriybe, kónlikpelerge jańasha kózqarastan jantasıwdı talap etiwshi tapsırmalar. Olarda máseleniń mánisin izlew, jańasha sheshimler tabıw, jańasha ideya, pikirler menen ańlatıwdı talap etetuǵın wazıypalar beriledi. 4. Dóretiwshilik iskerlikke háreketlendiriwshi tapsırmalar. Bunda, jańa yaki aldınan belgili bolsa da, oǵan shekem basqa kózqarastan qaralgan ideya, pikirlerdi izertlew yaǵnıy informaciyalar toplaw, olar ústinde islew, óz pikirin bildiriwge umtıldıratuǵın tapsırmalar, wazıypalar beriledi. Studentlerdiń ózbetinshe tálimnen tiykarǵı maqseti tómendegilerden ibarat: - jańa bilim alıw usılların iyelew, processlerdi ózbetinshe analiz ete alıw; - auditoriyadaǵı sabaqlarda alǵan bilimlerin bekkemlew, tereńlestiriw, keńeytiw hám tártipke salıw; - normativ-huqıqıy hújjetler, maǵlıwmatlar hám arnawlı ádebiyatlar menen islewdi úyreniw; - oqıw materialların ózbetinshe úyreniw; - belsendiligi, bilim arttırıwı, dóretiwshilik ǵayratı, juwapkerligi hám iskerligin rawajlandırıw; - alǵan bilimlerin ámeliyatta qollay alıwdı qáliplestiriw; - erkin pikirlew, óz-ózin rawajlandırıw, óziniń jobasın ámelge asırıwdı qáliplestiriw; - izertlew qábiletin rawajlandırıw. Studentler ózbetinshe táliminiń tiykarǵı wazıypası erkin túrde maǵlıwmatlar tabıw usılı menen bilim alıwdı rawajlandırıw, oqıw procesine dóretiwshilik penen jantasıwǵa qızıǵıwshılıqtı qáliplestiriwden ibarat. Studentler ózbetinshe kurs jumısları, kurs joybarı, pitkeriw qanigelik jumısı hám magistrlıq dissertaciyaların tayarlap atırǵanında qoyılǵan mashqalalardı tereń analiz etip, ózleriniń erkin túrde tiykarlanǵan pikir hám juwmaqların shıǵarıwı kerek. Oqıw procesinde ózbetinshe tálimdi tómendegi eki toparǵa bóliw múmkin: auditoriyadaǵı ózbetinshe tálim hám auditoriyadan tısqarıda orınlanatuǵın ózbetinshe tálim. Auditoriyadan tısqarıda orınlanatuǵın ózbetinshe tálimde oqıtıwshılar tárepinen berilgen tapsırmalardı studentler oqıtıwshınıń qatnasısız atqaradı. Oqıtıwshı birinshi sabaqtıń ózinde-aq studentlerge pán ushın ajıratılǵan saat, ózbetinshe jumıstıń túrleri, qadaǵalawdıń usıl hám formaları hám de múddeti, nátiyjelerdi bahalaw kriteriyaları, ózbetinshe jumıstıń áhmiyeti hám zárúr ekenligin túsindiredi. Ózbetinshe tálim auditoriyada oqıtıwshı basshılıǵında alıp barılǵanda, student ózbetinshe iskerlikti alıp barıw ushın tikkeley oqıtıwshıdan tapsırmalar hám usınıslar aladı. Oqıtıwshı bolsa qadaǵalaydı hám nadurıs orınlanǵan wazıypalardı durıslaw, basqarıw funkciyasın atqaradı. Auditoriyada alıp barılatuǵın hár qıylı shınıǵıwlarda student tikkeley oqıtıwshınıń basshılıǵı yamasa onıń qatnasıwında ózbetinshe jumıstı atqaradı. Ózbetinshe tálimde student tek ǵana oqıtıwshıdan bilim almay, óz ara bir- birinen de úyrenedi. Auditoriya shınıǵıwlarında studentler belgili dárejede bilim aladı, lekin olar alǵan bilimlerin bekkemlew maqsetinde ózbetinshe jumıs penen shuǵıllanıw maqsetke muwapıq. Olar tárepinen atqarılatuǵın ózbetinshe jumıs túrleri: qadaǵalaw hám laboratoriya jumısların orınlaw; operativ soraw (blits soraw); mısallar sheshiw; jaǵdaylardı kórip shıǵıw; testler sheshiw; orınlanǵan jumıslardı qorǵaw; metodikalıq materiallar menen islew; bayanat jasaw; maǵlıwmatlar menen islew; oyınlı shınıǵıwlarda qatnasıw hám t.b. ibarat. Auditoriya shınıǵıwlarında oqıtıwshı tek bilimniń bir bólegin jetkerip beredi, tálim alıwshılarǵa mashqala, boljaw, wazıypalardı ańlatıwda járdem beredi hám operativ basqaradı, studentlerdi bilimdi ızlep tabıw qádemlerin orınlawǵa baǵdarlaydı, túrli mashqalalı jaǵdaylarda oqıw -úyreniw procesin shólkemlestiredi. Studentler bolsa oqıtıwshınıń baqlawı astında ózbetinshe salıstıradı, ulıwmalastıradı, juwmaq shıǵaradı, bahalaydı hám analizleydi, mashqalalı jaǵdaylardı sheshedi hám standart bolmaǵan tapsırmalardı isleydi, quramalastırılǵan jaǵdaydaǵı ámeliy háreketlerdi orınlaydı. Sonday-aq, olar ushın jańalıq bolǵan mashqalalardı sheshiw procesinde bilimlerdi ózbetinshe izleydi, kútilip atırǵan nátiyjelerge erisiwdiń jolların hám metodların ózleri anıqlaydı. Ózbetinshe tálimniń nátiyjeli bolıwı ushın tómendegi usıl hám metodlardan paydalanıw maqsetke muwapıq: aqılıy hújim, túsiniklerdi talqılaw, klaster, sáwbet, tartıs, taypalaw kestesi, pinbord, insert, «Bilemen, biliwdi qáleymen, bilip aldım» kestesi, T-keste, Venn diagramması, «Ne ushın? », balıq skeleti hám basqalar. Studentler oqıw procesinde ózbetinshe iskerlik alıp barıw ushın oqıtıwshıdan tómendegi tayarlıq jumısları alıp barıw talap etiledi: pán boyınsha oqıw- metodikalıq kompleks tayarlaw hám oqıtıw ortalıǵın proektlestiriw; oqıw baǵdarlamasın jaqsılaw yaǵnıy ózbetinshe jumıs temaların kirgiziw, ózbetinshe jumıstı ózbetinshe tálimge ılayıqlı tapsırmalardı kirgiziw menen úzliksiz túrde qadaǵalap barıw; studentlerdiń hár tárepleme bilimdanlıǵı, qánigelik bilimin rawajlandırıw; student ózbetinshe jumıstı atqarıp atırǵanda qansha waqıt hám ball beriliwin esaplaw; oqıtıwdıń usıl hám metodların kórsetken halda texnologiyalıq karta islep shıǵıw lazım. Oqıtıwshı máslahátshi, ekspert, tyutor hám moderator wazıypasın atqaradı, yaǵnıy studentti qollap-quwatlaydı. Oqıtıwshı studentke maǵlıwmatlar menen birge texnologiyalıq hám psixologiyalıq kózqarastan máslahát beredi. Ayırım studentler erkin túrde iskerlik alıp bara almaydı, bul jaǵdayda oqıtıwshı tyutor wazıypasın ámelge asıradı. Tyutorlıq studenttiń ishki múmkinshiliklerin ashıwǵa qaratılǵan bolıp, ishki qábiletleri hám jasırınǵan múmkinshiliklerin ashıwǵa qaratılǵan. Tyutordıń tiykarǵı wazıypası studenttiń iskerligin aktivlestiriw, olardaǵı mashqalalardı anıqlaw bolıp tabıladı. Studentlerdiń ózbetinshe jumısın shólkemlestiriwde arnawlı bir pán (kurs ) niń ózgesheliklerin, sonday-aq, hár bir studenttiń akademikalıq ózlestiriw dárejesi hám qábiletin esapqa alǵan halda tómendegi imkaniyatlardan paydalanıladı: - ayırım teoriyalıq temalardı oqıw ádebiyatları járdeminde ózbetinshe ózlestiriw; - seminar hám ámeliy shınıǵıwlarǵa tayarlanıw; - berilgen temalar boyınsha referat, informaciya tayarlaw; - úyrenilip atırǵan pánniń eń aktual máselelerin qamtıp alıwshı referatlar; - teoriyalıq bilimlerin ámeliyatta qollanıw; - ámeliyattaǵı orın alǵan mashqalalardıń sheshimin tabıw; - ilimiy maqala, konferenciyaǵa ilimiy bayanatlar, tezisler tayarlaw; - ruwxıy - aǵartıwshılıq, bilimlendiriw, siyasiy temalarda bolıp ótetuǵın ilimiy, ámeliy konferenciya, seminar treningler hám dóńgelek stol sáwbetlerine tayarlanıw hám olarda qatnasıw; - túrli fondlar tárepinen shólkemlestirilgen tańlawlarda qatnasıw; - úyrenilip atırǵan pán boyınsha ámeldegi tiykarǵı ilimiy ádebiyatlarǵa annotaciya jazıw hám basqalar. Ózbetinshe jumıslar quramında studentlerden ayrıqsha dıqqat penen islewdi talap etetuǵın ózbetinshe jumıs túrlerine úyrenilip atırǵan pánnen kurs jumısı hám de pitkeriw qanigelik jumısın jazıw da kiredi. Oqıtılatuǵın pánniń qásiyetlerinen kelip shıqqan halda, ózbetinshe jumıstı shólkemlestiriwde basqa imkaniyatlardan da paydalanıw múmkin. Berilgen tapsırmanı orınlaw oqıwdan baslanadı. Oqıw bul ele ózlestiriw emes. Oqıw, oqılǵan tekstti túsiniw kerek. Túsiniw, ózlestiriw ushın qosımsha túrde aqıl isletiw talap etiledi. Ózlestiriw bul yadda saqlaw degeni emes, álbette ol túsinip alıwǵa járdem beredi. Basqasha aytqanda, uǵıw bul oqıw emes. Túsiniw basqa, túshingendi, ózlestirilgendi yadda saqlaw basqa. Oqıwǵa minimum waqıt hám kúsh sarplap, háreket etip, tiykarǵı dıqqattı túsiniwge, túshingenin jazıwǵa, yadda saqlawǵa qaratıw kerek. Sarplanatuǵın waqıt, onı oqıwǵa hám túsiniw ushın oylawǵa qansha sarıplanıwı temaǵa, onıń quramalılıq dárejesine baylanıslı. Studentlerdi pánlerdi úyreniwde eń jaqsı ádebiyatlar menen tanıstırıw, jetekshi ilimpazlar menen ushırasıwlar shólkemlestiriw zárúrli rol oynaydı. Onnan tısqarı, ilimiy dógerek jumısın úzliksiz shólkemlestiriw, studentlerdiń dóretiwshilik kúnleri, ilimiy ortalıqları, konferenciyaları, jarısları olimpiada hám kórgezbelerin waqtı-waqtı menen ótkerip turıw studentler belsendiligin arttıradı. Olardı pándi úyreniwge umtıldıradı. Studentlerdi erkin túrde dóretiwshilik izertlewge úyretiwde kafedra tárepinen shólkemlestirilgen ilimiy dógerekler úlken áhmiyetke iye. Bunda kafedra úyrenilip atırǵan pán boyınsha studentlerdiń qızıǵıwshılıǵı, ilimdegi jańalıqlardıń úyreniliwi, izertleniwi kerek bolǵan mashqalalardıń ilimiy dógereklerde dodalanıwın kózde tutıwı kerek. Studentler dógerekte tayarlaǵan ilimiy bayanatların tıńlawshılarǵa usınǵanda dógerek aǵzaları da onıń talqılanıwında belsendi qatnasıwın támiyinlew zárúr. Eń jaqsı baha berilgen ilimiy bayanatlar studentlerdiń ilimiy konferenciyalarında qatnasıwǵa usınıs etiledi. Studentlerdiń ótkeriletuǵın ilimiy konferenciyasında eń jaqsı dep tabılǵan bayanatlar xoshametlenedi, keyingi basqıshlarda qatnasıwǵa usınıs etiledi. Download 0.56 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|