Xalq tabobatida ishlatiladigan momordica charantia L dorivor

O’rtacha
39,9 ±1,3
2,75 ±0,35
0,96±0,12
0,069±0,004
7-jadval. Fitomassaning turli tarkibiy qismlarida ba’zi makronutrientlarning atom nisbati
[39].
O’simlik
O’simlik
qismi
Nisbati
C/N
C/P
C/S
N/P
N/S
P/S
Momordica
meva
t.pn.
14,3
118
1694
8,3
118
5
b.pn.
12,7-28,2
90-215
1522-1170
7,3-8,5
120-42
6-6
Barg
100
1598
9,0
144
15
poya
89
1646
3,7
68
13
ildiz
84
1750
3,9
80
20

---

Journal of Chemistry of Goods and
Traditional Medicine
J Chem Good Trad Med, Volume 1, Issue 4, 2022
Traditional Medicine
140
Journal of Chemistry of Goods and Traditional Medicine, Vol. 1, Iss. 4
O’rtacha
116 ±20
1563±85
6,8±1,0
95±16
11±2
8-jadval. Sabzavot ekinlari fitomassasining turli tarkibiy qismlarida (quruq fitomassa uchun)
ba’zi metallarning tarkibi [39].
O’simli
k
O’simlik
qismi
K,% 
Na,% 
Ca,% 
Mg,% 
Zn,%
Fe,%
Mn,
мг/кг
-1
Cu,
мг/кг
-1
Ni,
мг/кг
-1
Momor
dica
meva
t.pn.
5,2
0,02
0,5
0,31
н.п.о.
0,010
16,6
7,4
1
b.pn.
10,1
н.п.о
.c
0,02
0,01
0,7
0,4
0,28
0,11
0,003
0,003
0,008
0,008
16,1
5,7
8,0
8,8
1
30
Barg
5,2
0,03
6,4
0,54
0,008
0,013
27,5
6,9
18
poya
3,7
0,06
0,7
0,21
0,005
0,053
24,5
7,2
17
ildiz
4,2
0,04
0,9
0,19
0,008
0,011
16,7
6,0
3
9-jadval. Sabzavot ekinlari mevalaridagi ba’zi elementlarning tarkibi (xom massaga qarab) [39].
O’simlik
O’simlik
qismi
К,
mg·1
00
g
-1
P,
mg·1
00
g
-1
Na,
mg·1
00
g
-1
Ca,
mg·
100
g
-1
Mg,
mg·
100
g
-1
Zn,
mg
kg
-1
Fe,
mg
kg
-1
Mn,
mg
kg
-1
Cu,
mg
kg
-1
Ni,
mg
kg
-1
Momordika (texnik
pishishdagi meva)
309
26
1
32
18
0,1
6,4
1,0
0,4
0,1
Momordika
(biologik
pishishdagi
meva)
Perikarpiya
(umuman)
602
32
1
42
17
2,0
4,5
1,0
0,5
н.п.о
.
arillus
n.m.a
.p.
59
1
24
6
1,7
4,6
0,3
0,5
1,8
Eksperimental qism. Maqolada tasvirlangan dorivor o’simlik “Momordica charantia L”
makro va mikroelementlarni o’z ichiga oladi, chunki u har xil sharoitlarda o’stirilgan, ammo,
albatta, tibbiy amaliyotda va xalq tabobatida bir vaqtning o’zida foydalanish uchun foydali
o’simliklardir. Urug’lik qismidan boshlab tayyor xom ashyo sifatida shakllanishigacha o’simlik
uyda yoki u o’sadigan sharoitda, bizning tadqiqotimizda O’zbekiston Respublikasining Buxoro
viloyatida o’simlikning shakllanishi va yetilishiga qadar o’stirildi [56]. Mevasi C, A, E, B, PP, F
vitaminlariga boy bo’lib, inson tanasi uchun muhim bo’lgan mikroelementlarni va moddalarni
(xun tolasi, lutein, beta karotin va boshqalar) o’z ichiga oladi. Urug’ qobig’ida karotinga boy yog’li
moy mavjud. Ildizlarda revmatizmni davolashda ishlatiladigan triterpen saponinlari mavjud.
Urug’lar achchiq glikozid momorditsin va qon shakarini kamaytiradigan moddalarni o’z ichiga
oladi, likopen yaxshi antioksidant bo’lib, yurak - qon tomir kasalliklarini yaxshi oldini oladi [57].
Tadqiqotlarda Hind anor mevalaridagi ISP MS usuli bilan mikro va makro elementlarning tarkibi
aniqlandi [58]. Kimyoviy tarkibni o’rganish uchun momordika urug’lari 0,0500-0,5000 g
tekshirilayotgan moddaning aniq namunasi analitik tarozida tortiladi va teflon avtoklavlariga
o’tkaziladi [59]. Keyin tegishli miqdordagi tozalangan konsentrlangan mineral kislotalar (nitrat
kislota (x/t) va vodorod periks (x/t) avtoklavlarga quyiladi [58]. Avtoklavlar yopiladi va Berghof
mikrodalga parchalanish moslamasiga MWS-3+ shunga o’xshash mikroto’lqinli parchalanish
moslamasi bilan o’rnatiladi. Dekompozitsiya dasturi o’rganilayotgan moddaning turiga qarab
aniqlanadi, bu esa dekompozitsiya darajasini va avtoklavlar sonini (12 donagacha) ko’rsatadi [59].
Dekompozitsiyadan so’ng avtoklavlardagi tarkib miqdori 50 ml yoki 100 ml o’lchash shishasiga
o’tkaziladi va hajmni 0,5% nitrat kislota bilan belgiga keltiriladi [60]. Sinov moddasini aniqlash
ISP-MS asbobida yoki shunga o’xshash asbobda induktiv bog’langan argon plazmasiga ega
emissiya spektrometrining optikasida amalga oshiriladi [61]. Aniqlash usulida aniqlangan mikro

---

Journal of Chemistry of Goods and
Traditional Medicine
J Chem Good Trad Med, Volume 1, Issue 4, 2022
Traditional Medicine
Journal of Chemistry of Goods and Traditional Medicine, Vol. 1, Iss. 4
141
yoki makro elementlarning maqbul to’lqin uzunligini ko’rsatib, ular maksimal emissiyaga ega
bo’ladi. Tahlillar ketma-ketligini qurishda mg miqdori va uning ml miqdori ko’rsatilgan.
Ma’lumotni olgandan so’ng, o’rganilayotgan namunadagi moddaning haqiqiy miqdoriy tarkibi
avtomatik ravishda hisoblab chiqiladi va mg/kg yoki mkg/g sifatida -%da RSD kiritiladi. Induktiv
bog’langan plazma massa spektrometri (ISP-MS) usuli bilan o’tkazilgan tahlil natijalari 10-
jadvalda keltirilgan [62].
Jadval 10. Momordica charantia L mevalaridagi ISP MS usuli bilan aniqlangan mikro va makro
elementlarning miqdoriy tarkibi.
№
Elementlar
Miq. tar. mg/g da
№
Элементы
Miq. tar. mg/g da
mevasi
mevasi
1
Kaliy, K
8965,854
6
Nikel, Ni
0,923
2
Kalsiy, Ca
3677,771
7
Natriy, Na
2310,421
3
Magniy, Mg
3079,176
8
Mis, Cu
6,190
4
Fosfor, P
979669,845
9
Marganes, Mn
6,749
5
Temir, Fe
154,120
10 
Xrom, Cr
2,181
Tadqiqot natijalariga ko’ra o’rganilgan madaniy dorivor o’simlik Momordica charantia L
tarkibi bakteritsid, antigipertenziv, antibakterial, viruslarga qarshi, o’smaga qarshi,
immunomodulyator, antioksidant, qandli diabetga qarshi, vitaminlarga boy va bir qator foydali
xususiyatlarga ega [63]. Mikro va makronutrientlar induktiv ravishda bog’langan mass-
spektrometri plazmasi (ISP-MS) yordamida hind anori mevalariga miqdoriy aniqlash o’rganildi
[64]. Usullarga ko’ra, hind anori mevalaridagi mikro va makro elementlarning yuqori miqdoriy
tarkibi aniqlandi [65].
Muayyan ish, ya’ni dorivor o’simliklarni u yoki bu kasalliklarni davolash uchun
yetishtirish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022- yil 20- maydagi PQ-251-sonli
“DORIVOR O‘SIMLIKLARNI MADANIY HOLDA YETISHTIRISH VA QAYTA ISHLASH
HAMDA DAVOLASHDA ULARDAN KENG FOYDALANISHNI TASHKIL ETISH CHORA-
TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA”gi Qaroriga mos keladi hamda biz tadqiqotchilar oldiga butun
respublikamizda bunday keng ko’lamli ishlar salmog’ini chuqurlashtirish vazifasini qo’yadi.
Keyingi tadqiqotlar istiqbollari fanning zamonaviy xususiyatlari va yutuqlarini hisobga
olgan holda o’simlik materiallarining gipoglikemik faolligini o’rganish bilan bog’liq.