Xi bob. Korxona (firma) xarajatlari va foydasi

.'х.л'/' ■
j '
A so siy tayan ch tushunchalar
Ishlab chiqarish xarajatlari — tovar va xizmatlarni ishlab 
chiqarish va iste’molchilarga yetkazib berishga qilinadigan 
barcha sarflardir.
Ichki xarajatlar — korxonaning o ‘ziga tegishli boMgan 
resurslardan 
foydalanish 
natijasida 
vujudga 
keladigan 
xarajatlar.
Tashqi xarajatlar — tashqaridan jalb qilingan resurslarga 
toMovlarni amalga oshirishga ketgan xarajatlar.
Doimiy 
xarajat 
— 
ishlab 
chiqarish 
hajmiga 
ta ’sir 
etmaydigan, u o ‘zgarganda ham miqdorini о‘zgartirmaydigan 
xarajatlar.
0
‘zgaruvchi 
xarajat 
— 
ishlab 
chiqarish 
hajmining 
o ‘zgarishiga ta ’sir etadigan xarajatlar.
0
‘rtacha xarajatlar — mahsulot birligiga to ‘g‘ri keladigan 
xarajatlar.
Q o'shim cha 
xarajatlar 
— 
mahsulotning 
navbatdagi 
qo'shim cha birligini ishlab chiqarishga qilinadigan xarajatlar.
To'g'ri xarajatlar — mahsulot tannarxiga bevosita qo'shilib, 
uning tarkibiga kiradigan xarajatlar.
Egri xarajat — mahsulot tannarxiga ustama bo'lib, narxda 
aks etadigan xarajatlar.
Iqtisodiy yoki sof foyda — yalpi pul tushumidan barcha 
xarajatlar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismi.
Foyda me’yori — foyda massasining ishlab chiqarish 
xarajatlariga boMgan nisbatining foizdagi ifodasi.
360
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T akrorlash uchun savollar va topshiriqlar
1. 
Ishlab chiqarish sarf-xarajatlarining mohiyatini va 
tarkibini tushuntiring.
2. Ichki va tashqi xarajatlar o'rtasidagi farq nimadan 
iboratligini misol orqali tushuntiring.
3. O 'rtacha doimiy, o'zgaruvchi va umumiy xarajatlarning 
mazmuni hamda ularning ahamiyatini tushuntirib bering.
4. 
Ishlab 
chiqarish 
resurslari 
tarkibidagi 
quyidagi 
o'zgarishlardan qaysilari uzoq muddatli davrdagi xarajatlarga 
kiradi:
a) kompaniya neftni qayta ishlovchi yangi uskunani o'matadi;
b) korxona yana 200 ishchini yollaydi;
v) fermer o'z uchastkasida qo'llaniladigan o'g'it miqdorini 
ko'paytiradi;
g) fabrikada uchinchi smena joriy qilinadi.
5. 
Sarflarning 
quyidagi 
turlari 
xarajatlarning 
qaysi 
turkumga tegishli ekanligini aniqlang: mahsulot reklamasiga 
sarflar, korxona chiqargan zayomlar bo'yicha foiz to'lovlari; 
xom ashyoga sarflar, ko'chmas mulkka soliq to'lovlari, 
boshqaruv xodimlari maoshi; ishchilarga ish haqi to'lovlari; 
amortizatsiya ajratmasi.
6. Foydaning mazmunini va manbaini tushuntiring.
7. 
Iqtisodiy foyda va buxgalteriya foydasining farqi 
nimada? Ularning shakllanish tartibini tushuntirib bering.
8. Yalpi foydaning taqsimlanish tartibini tushuntirib bering. 
Mulkchilik va xo'jalik yuritish shakllarining turliligi foydaning 
taqsimlanish tartibiga qanday ta’sir ko'rsatadi?
9. Foyda massasiga ta’sir ko'rsatuvchi omillarni izohlab 
bering.
10. 
Quyida keltirilgan 
m a’lumotlami 
qo'llab, 
foyda 
normasini har ikkala usulda hisoblang:
- umumiy foyda — 250 ming so'm;
- ishlab chiqarish xarajatlari — 1250 ming so'm;
- avanslangan m ablag'lar (asosiy va aylanm a kapital) — 
2500 ming so'm ;
- natijalarni taqqoslab, izohlab bering.
361
www.ziyouz.com kutubxonasi

---