Xi bob. Korxona (firma) xarajatlari va foydasi

'
r
7-chizma. Tovar qiymati va narxining nisbati.
Chizmadan ko‘rinadiki, birinchi holatda narx mahsulotlar 
tannarxidan past darajada o ‘rnatilib (N | daraja), buning 
natijasida ular zarariga sotilishi mumkin. Ikkinchi holatda 
narxning N
2
darajada o'rnatilishi 
mahsulotni sotishdan 
olingan pul tushumining 
korxona xarajatlariga teng kelishi, 
ya’ni 
ishlab 
chiqarishning 
faqat 
o‘zini-o‘zi 
qoplashi 
ta'm inlanishi mumkin. Uchinchi holatdagi N
3
narx darajasi 
tannarxdan yuqori, biroq qiymatdan past bo‘lib, bunda 
korxona foydasi tovarda mujassamlashgan foyda miqdoridan 
kam boMadi. To'rtinchi holatdagi N
4
narx darajasi qiymat 
miqdoriga teng boMib, korxona tovarda mujassamlashgan 
barcha foydani oladi. Va nihoyat, beshinchi holatdagi N
5
narx 
darajasini o'm atish korxonaga tovar qiymatidan ko'proq pul 
daromadi olish imkonini beradi.
354
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Korxona yalpi foydasining taqsimlanishi ham muhim 
ahamiyat kasb etadi (
8
-chizma).
8-chizma. Yalpi foydaning taqsimlanishi.
Chizmadan ko‘rinadiki. eng aw alo. yalpi foydadan boshqa 
iqtisodiy subyektlarga turli to'lovlar amalga oshiriladi. Bu 
to'lovlarga boshqalarning yer va binolaridan. foydalanganlik 
uchun 
ijara 
haqi, 
qarzga 
olingan 
pul 
mablag'lariga 
to'lanadigan 
foizni 
kiritish 
mumkin. 
Bundan 
tashqari, 
korxonalar -davlat va mahalliy hokimiyat organlari byudjetiga 
soliqlar to'laydilar, 
turli 
hayriya 
va 
boshqa 
fondlarga 
mablag'lar kiritadilar. Mablag'larning qolgan qismi korxona 
sof foydasini tashkil etadi. U korxonaning ishlab chiqarish va 
ijtimoiy 
ehtiyojlariga, 
shuningdek, 
jamg'arish 
(ishlab 
chiqarishni 
kengaytirish)ga, 
atrof-muhit 
muhofazasi, 
xodimlarni tayyorlash va qayta tayyorlash hamda boshqa 
maqsadlarga sarflanadi.
Shuningdek, sof foydadan korxona egasi o'ziga tegishli 
bo'lgan tadbirkorlik daromadini ham oladi. Agar korxona 
hissadorlik jamiyati shaklida tashkil etilgan bo'lsa, u holda, sof 
foydaning bir qismi barcha aksiyadorlar o'rtasida taqsimlanadi.
Yalpi 
foydani 
taqsimlashning 
tarkib 
topgan 
hozirgi 
sharoitida uning hajmi oshib borishi bilan korxonalar va 
davlatning mulki ham ko'payib boradi. Shuningdek, nafaqat 
har bir korxona xodimining, balki davlat va korxonalardan
355
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ijtimoiy ne'm atlar va turli ko'rinishdagi nafaqalar oluvchi 
jamiyat 
boshqa 
a'zolarining 
ham 
shaxsiy 
iste’mol iga 
sarflanuvchi daromadini ko‘paytirish imkoniyati paydo boMadi.
Buxgalteriya foydasi sotilgan mahsulot uchun tushgan 
umumiy 
pul 
summasidan 
ishlab 
chiqarishning 
tashqi 
xarajatlarini chiqarib tashlash yoMi bilan aniqlanadi. Shu 
sababli buxgalteriya foydasi iqtisodiy foydadan ichki xarajatlar 
miqdoriga ko'proqdir. Bunda ichki xarajatlar har doim о / 
ichiga me’yoriy foydani ham oladi. Korxona umumiy pul 
tushumi tarkibidagi umumiy va buxgalteriya xarajatlari hamda 
foydasining farqlanishini quyidagi chizma orqali yaqqolroq 
tasavvur etish mumkin (
9
-chizma).