Xill tenglamasi uchun teskari masalalar va ularning tatbiqlari
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
xill tenglamasi uchun teskari ma
n
< λ 2n+1 < ... tartiblash mumkin. Yuqoridagi mulohazalardan ko‘rinadiki: agar λ ∈ (λ 0 , λ 1 ) bo‘lsa, u holda s(π, λ) > 0 bo‘ladi, agar λ ∈ (λ 2 , λ 3 ) bo‘lsa, u holda s(π, λ) < 0 bo‘ladi va hokazo. Yuqorida keltirilgan mulohazalardan foydalanib, ∆(λ) funksiyaning grafigini umumiy holda quyidag‘icha tasvirlash mumkin: ∆(λ) = c(π, λ) + s 0 (π, λ) funksiya uzluksiz bo‘lgani uchun ushbu 0 E = {λ ∈ R : −2 < ∆(λ) < 2 } 49 Rasm 2: to‘plam haqiqiy λ o‘qda ochiq to‘plam bo‘ladi. Bu to‘plamni o‘zaro kesishmaydi- gan sanoqlita ochiq intervallarning yig‘indisi ko‘rinishida yozish mumkin: 0 E = (λ 0 , λ 1 ) ∪ (λ 2 , λ 3 ) ∪ (λ 4 , λ 5 ) ∪ ... ∪ (λ 2n , λ 2n+1 ) ∪ ... . Ushbu E = {λ ∈ R : −2 ≤ ∆(λ) ≤ 2 } to‘plam esa sanoqlita kesmalarning birlashmasidan iborat bo‘lishi ravshan: E = [λ 0 , λ 1 ] ∪ [λ 2 , λ 3 ] ∪ ... ∪ [λ 2n , λ 2n+1 ] ∪ ... . Quyidagi (−∞, λ 0 ),(λ 1 , λ 2 ), (λ 3 , λ 4 ), . . ., (λ 2n−1 , λ 2n ), . . . intervallarga lakunalar deyiladi. (−∞, λ 0 ) intervalga esa trivial lakuna deyiladi. Yuqoridagi mulohazalarni quyidagi natijada bayon qilamiz: Natija 1.2.7. 1) ∆(λ) funksiyaning qiymati [λ 4k , λ 4k+1 ], k = 0, 1, 2, ... kesmalarda 2 dan -2 gacha kamayadi, [λ 4k−2 , λ 4k−1 ], k = 1, 2, ... kesmalarda esa, -2 dan 2 gacha o‘sadi. 2) (−∞, λ 0 ) , (λ 2k−1 , λ 2k ), k = 1, 2, ... intervallarda |∆(λ)| > 2 tengsizlik bajariladi. ∆(λ) − 2 va ∆(λ) + 2 funksiyalar nollarining haqiqiy o‘qda joylashish ketma- ketligini quyidagi kompleks analiz fanida uchraydigan Lager teoremasidan foy- dalanib ham ko‘rsatish mumkin. Teorema 1.2.5. (Lager ([261], 266-bet)). Agar f (z) funksiya z ning haqiqiy qiymatlarida haqiqiy qiymat qabul qiluvchi, tartibi 2 dan oshmaydigan, faqat haqiqiy nollarga ega bo‘lgan butun funksiya bo‘lsa, u holda f 0 (z) ham haqiqiy nollarga ega bo‘lib, f (z) va f 0 (z) funksiyalarning nollari almashinib keladi. Isbot. Veyershtrass teoremasiga asosan f (z) funksiyani quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin: f (z) = Ke az ∞ Y n=1 µ 1 − z z n ¶ e z zn . 50 Bu yerda K, a va z n lar teorema shartiga ko‘ra barchasi haqiqiy sonlar. Bu funksiyaning logarifmik hosilasi ushbu f 0 (z) f (z) = a + ∞ X n=1 µ 1 z − z n + 1 z n ¶ ko‘rinishda bo‘ladi. Bu ifodaning mavhum qismi uchun quyidagi formula o‘rinli: Im ½ f 0 (z) f (z) ¾ = y ∞ X n=1 1 (x − z n ) 2 + y 2 . (1.2.25) Bu yerda z = x + iy, i = √ −1. (1.2.25) tenglikning o‘ng tomoni faqat y = 0 bo‘lganda nolga aylanishidan f 0 (z) funksiya faqat haqiqiy o‘qda nolga aylanishi kelib chiqadi. Endi ushbu d dz ½ f 0 (z) f (z) ¾ = − ∞ X n=1 1 (z − z n ) 2 tenglikni ko‘rib chiqamiz. Bu tenglikning o‘ng tomoni z n , n = 1, 2, ... lardan farqli haqiqiy z larda haqiqiy va manfiy bo‘ladi. Bunga ko‘ra, agar z o‘zgaruvchi (z n , z n+1 ) oraliqda o‘zgarganda f 0 (z) f (z) funksiya monoton kamayuvchi bo‘ladi. De- mak, agar f 0 (z) funksiya bu oraliqda nolga ega bo‘lsa, u yagona bo‘ladi. Endi f 0 (z) funksiyaning bu oraliqda noli mavjudligini ko‘rsatamiz. Agar f 0 (z) f (z) → ±∞, (z → z n ) ekanligini hamda bu funksiya (z n , z n+1 ) oraliqda ka- mayuvchi ekanligini hisobga olsak, f 0 (z) f (z) → +∞, (z → z n + 0) va f 0 (z) f (z) → −∞, (z → z n+1 − 0) kelib chiqadi. Bunga ko‘ra, f 0 (z) f (z) funksiya (z n , z n+1 ) oraliqda ishorasini o‘zgartiradi. Xususan, bu oraliqda shunday [a, b] kesma topiladiki, bu kesman- ing chetki nuqtalarida f 0 (z) f (z) funksiya turli ishorali qiymatlar qabul qiladi. f 0 (z) f (z) funksiya bu kesmada uzluksiz ekanligidan, u bu kesmada kamida bitta nolga ega bo‘lishi kelib chiqadi. Demak, har bir (z n , z n+1 ) oraliqda f 0 (z) funksiyaning aniq bitta ξ n ∈ (z n , z n+1 ) noli mavjud ekan. Bu fikr f (z) va f 0 (z) funksiyalarning nollari al- mashinib kelishini ko‘rsatadi. Endi Lyapunov funksiyasi bilan bog‘liq bo‘lgan muhim tasdiqni keltiramiz. Teorema 1.2.6. Agar ∆(λ) − 2 va ∆(λ) + 2 funksiyalarning nollari mos ravishda λ 0 , λ 1 , ... , λ n , ... va µ 1 , µ 2 , ..., µ n , ... bo‘lsa, u holda ushbu λ 0 < µ 1 ≤ µ 2 < λ 1 ≤ λ 2 < µ 3 ≤ µ 4 < ... (1.2.26) 51 tengsizliklar o‘rinli bo‘ladi. Isbot. Lager teoremasini ∆(λ) − 2 funksiyaga qo‘llaymiz. Bunga ko‘ra, ˙ ∆(λ) funksiyaning nollari haqiqiy va ular ∆(λ)−2 funksiyaning nollari bilan almashinib keladi. Demak, ˙ ∆(λ) ning nollarini τ 1 , τ 2 , ..., τ n , ... orqali belgilasak, ushbu λ 0 < τ 1 < λ 1 ≤ τ 2 ≤ λ 2 < τ 3 < ... < λ 2n−1 ≤ τ 2n ≤ λ 2n < ... (1.2.27) tengsizliklar o‘rinli bo‘ladi. Bu tengsizliklarning ayrimlarida tenglik bo‘lishiga sabab, bu nuqtada karrali nollar bo‘lishi mumkin. Agar Lager teoremasini ∆(λ) + 2 funksiyaga qo‘llasak, ushbu µ 1 ≤ τ 1 ≤ µ 2 < τ 2 < µ 3 ≤ τ 3 ≤ µ 4 < ... < µ 2n−1 ≤ τ 2n−1 ≤ µ 2n < ... (1.2.28) tengsizliklar kelib chiqadi. Ushbu (−∞, λ 0 ) intervalda ∆(λ) > 2 bo‘lgani uchun, λ 0 < µ 1 bo‘ladi. Buni hisobga olib, (1.2.27) va (1.2.28) tengsizliklarni birlashtirsak, quyidagi λ 0 < µ 1 ≤ τ 1 ≤ µ 2 < λ 1 ≤ τ 2 ≤ λ 2 < µ 3 ≤ τ 3 < µ 4 < λ 3 < ... tengsizliklar bajarilishi kelib chiqadi. Lemma 1.2.3. Agar λ 0 soni ushbu −y 00 + q(x)y = λy, 0 ≤ x ≤ π, y(0) = y(π), y 0 (0) = y 0 (π) davriy chegaraviy masalaning eng kichik xos qiymati bo‘lib, y 0 (x) unga mos kelu- vchi xos funksiya bo‘lsa, u holda ushbu λ 0 = 1 π π Z 0 q(x)dx − 1 π π Z 0 µ y 0 0 (x) y 0 (x) ¶ 2 dx (1.2.29) tenglik o‘rinli bo‘ladi. Isbot. Ossillyatsiya teoremasiga ko‘ra y 0 (x) 6= 0, x ∈ [0, π] bo‘ladi. Shuning uchun, ushbu −y 00 0 (x) + q(x)y 0 (x) = λ 0 y 0 (x) tenglikdan λ 0 = q(x) − y 00 0 (x) y 0 (x) kelib chiqadi. Bu tenglikning ikkala tarafini [0, π] oraliqda integrallaymiz: λ 0 π = π Z 0 q(x)dx − π Z 0 y 00 0 (x) y 0 (x) dx, 52 λ 0 π = π Z 0 q(x)dx − y 0 0 (x) y 0 (x) ¯ ¯ ¯ ¯ x=π x=0 − π Z 0 µ y 0 0 (x) y 0 (x) ¶ 2 dx. Agar chegaraviy shartlarni hisobga olsak, bu tenglikdan (1.2.29) kelib chiqadi. Natija 1.2.7. Agar λ 0 soni lemma 1.2.3 shartlarini qanoatlantirib, ushbu λ 0 ≥ 1 π π Z 0 q(x)dx tengsizlik bajarilsa, u holda q(x) = const bo‘ladi. Isbot. Quyidagi 1 π π Z 0 µ y 0 0 (x) y 0 (x) ¶ 2 dx = 1 π π Z 0 q(x)dx − λ 0 ≤ 0 tengsizlikdan y 0 0 (x) ≡ 0 bo‘lishi kelib chiqadi. Bundan esa y 0 (x) = c = const hosil bo‘ladi. Buni ushbu −y 00 0 (x) + q(x)y 0 (x) = λ 0 y 0 (x) tenglamaga qo‘yib, q(x) ≡ λ 0 ekanligini topamiz. Natija 1.2.8. Agar λ 0 soni lemma 1.2.3 shartini qanoatlantirsa, u holda hamisha λ 0 ≤ 1 π π Z 0 q(x)dx tengsizlik o‘rinli bo‘ladi. 3-§. Dirixle va Neyman chegaraviy masalalari Ushbu −y 00 + q(x)y = λy, q(x + π) = q(x), x ∈ R (1.3.1) Xill tenglamasiga qo‘yilgan y(0) = 0, y(π) = 0 (1.3.2) Dirixle va y 0 (0) = 0, y 0 (π) = 0 (1.3.3) Neyman chegaraviy masalalarini qo‘rib chiqamiz. Bu yerda q(x) - haqiqiy uzluksiz funksiya, λ ∈ C kompleks parametr. 53 (1.3.1) differensial tenglamaning c(0, λ) = 1, c 0 (0, λ) = 0 va s(0, λ) = 0, s 0 (0, λ) = 1 boshlang‘ich shartlarni qanoatlantiruvchi yechimlarini mos ravishda c(x, λ) va s(x, λ) orqali belgilaymiz. Yuqoridagi paragraflarda (1.3.1) tenglamaga qo‘yilgan davriy chegaraviy masalaning λ 0 , λ 3 , λ 4 , ..., λ 4n−1 , λ 4n , ... xos qiymatlari ∆(λ) − 2 = 0 tenglaman- ing ildizlaridan, yarimdavriy chegaraviy masalaning λ 1 , λ 2 , ..., λ 4n−3 , λ 4n−2 , ... xos qiymatlari esa ∆(λ) + 2 = 0 tenglamaning ildizlaridan iborat bo‘lishi ko‘rsatilgan edi. Bu yerda ∆(λ) = c(π, λ) + s 0 (π, λ). Shu bilan birga Xill tenglamasining lakunalari aniqlangan edi: (−∞, λ 0 ),(λ 1 , λ 2 ), (λ 3 , λ 4 ), . . ., (λ 4n−3 , λ 4n−2 ), (λ 4n−1 , λ 4n ), . . . . Agar (1.3.1)+(1.3.2) Dirixle chegaraviy masalasining xos qiymatlarini ξ 1 < ξ 2 < ... < ξ n < ..., (1.3.1)+(1.3.3) Neyman chegaraviy masalasining xos qiy- matlarini η 0 < η 1 < ... < η n < ... orqali belgilasak, u holda ular mos ravishda s(π, λ) = 0 va c 0 (π, λ) = 0 tenglamalarning ildizlari bilan ustma-ust tushishlari ravshan. Bu paragrafda Dirixle va Neyman chegaraviy masalalarining xos qiymatlari bilan Xill tenglamasining lakunalari orasidagi bog‘lanishni o‘rganamiz. Teorema 1.3.1. Har bir [λ 1 , λ 2 ], [λ 3 , λ 4 ], . . . , [λ 2n−1 , λ 2n ], . . . chekli yopiq lakunada Dirixle masalasining faqat bitta va Neyman masalasining faqat bitta xos qiymati mavjud ξ n , η n ∈ [λ 2n−1 , λ 2n ], n = 1, 2, ... , trivial lakunada esa Dirixle masalasining xos qiymati mavjud emas va Neyman masalasining bitta xos qiymati mavjud η 0 ∈ (−∞, λ 0 ]. Laqunalardan tashqarida Dirixle va Neyman masalalarining xos qiymatlari mavjud emas. Isbot. Ushbu [c(π, λ) − s 0 (π, λ)] 2 + 4s(π, λ) · c 0 (π, λ) = ∆ 2 (λ) − 4 ayniyatda λ = ξ k deb olsak, quyidagi ∆ 2 (ξ k ) = 4 + [c(π, ξ k ) − s 0 (π, ξ k )] 2 ≥ 4, k = 1, 2, ... tengsizlik kelib chiqadi. Bu tengsizlik λ = η k bo‘lgan holda ham o‘rinli, ya’ni ∆ 2 (η k ) ≥ 4, k = 0, 1, 2, ... . Shuning uchun ξ k va η k xos qiymatlar (−∞, λ 0 ], [λ 1 , λ 2 ], [λ 3 , λ 4 ], . . . , [λ 2n−1 , λ 2n ], . . . yopiq lakunalarda yotadi. Endi har bir lakunada Dirixle va Neyman masalalarining bittadan ortiq xos qiymati yotmasligini ko‘rsatamiz. Shturm teoremasiga ko‘ra s(x, ξ k ) Dirixle masalasining xos funksiyasi (0, π) oraliqda k − 1 ta nolga ega. s 0 (0, ξ k ) = 1 bo‘lgani uchun, k ning juft qiymatlarida s 0 (π, ξ k ) > 0 va k ning toq qiymatlarida s 0 (π, ξ k ) < 0 bo‘ladi. Ushbu c(x, λ)s 0 (x, λ) − c 0 (x, λ)s(x, λ) = 1 ayniyatda x = π, λ = ξ k deb c(π, ξ k ) · s 0 (π, ξ k ) = 1 tenglikni topamiz. Bundan foydalanib, k ning 54 juft qiymatlarida ∆(ξ k ) = c(π, ξ k ) + s 0 (π, ξ k ) = c(π, ξ k ) + 1 c(π, ξ k ) ≥ 2 va k ning toq qiymatlarida −∆(ξ k ) = −c(π, ξ k ) − s 0 (π, ξ k ) = −c(π, ξ k ) + 1 −c(π, ξ k ) ≥ 2, ya’ni ∆(ξ k ) ≤ −2 bo‘lishini ko‘ramiz. Shuning uchun ketma-ket kelgan ikkita xos qiymat ξ k va ξ k+1 bitta lakunaga tushmaydi. Xuddi shu fikrning o‘rinli ekanlig- ini η k lar uchun ham aytish mumkin. Bunga ko‘ra har bir lakunada Dirixle va Neyman masalalarining bittadan ortiq xos qiymati yotmaydi. Endi har bir [λ 2n−1 , λ 2n ] chekli yopiq lakunada Dirixle va Neyman masalalar- ining xos qiymati mavjud bo‘lishini ko‘rsatamiz. Oldingi paragraf natijalariga ko‘ra, agar λ ∈ (λ 2n , λ 2n+1 ), n = 0, 1, 2, ... bo‘lsa, u holda sign( ˙ ∆(λ)) = (−1) n+1 , s(π, λ) ˙ ∆(λ) < 0, c 0 (π, λ) ˙ ∆(λ) > 0 bo‘ladi. Bunga asosan, agar λ ∈ (λ 2n , λ 2n+1 ), n = 0, 1, 2, ... bo‘lsa, u holda sign(s(π, λ)) = (−1) n va sign(c 0 (π, λ)) = (−1) n+1 bo‘ladi. Bundan sign(s(π, λ 2n + 0)) = (−1) n , sign(s(π, λ 2n−1 − 0)) = (−1) n−1 , sign(c 0 (π, λ 2n + 0)) = (−1) n+1 , sign(c 0 (π, λ 2n−1 − 0)) = (−1) n kelib chiqadi. Demak, [λ 2n−1 , λ 2n ] kesmada s(π, λ) = 0 va c 0 (π, λ) = 0 tenglamalar kamida bitta ildizga ega ekan. Yuqorida biz [λ 2n−1 , λ 2n ] kesmada s(π, λ) = 0 va c 0 (π, λ) = 0 tenglamalar bittadan ko‘p ildizga ega bo‘lmasligini ko‘rgan edik. Demak, har bir [λ 2n−1 , λ 2n ] chekli yopiq lakunada Dirixle masalasining faqat bitta va Neyman masalasining faqat bitta xos qiymati mavjud bo‘lar ekan. Trivial lakunada Dirixle masalasining xos qiymati mavjud emasligini ko‘rsatamiz. Dirixle masalasining (−∞, λ 0 ] trivial lakunada ξ 0 xos qiymati mavjud deb faraz qilamiz. Yuqorida, bitta laqunada ko‘pi bilan bitta xos qiy- mat bo‘lishini isbot qilgan edik. Shuning uchun ξ 0 son s(π, λ) = 0 tenglamaning trivial lakunadagi yagona ildizi bo‘ladi. Ushbu s(π, λ) = sh p |λ|π p |λ| + O Ã e √ |λ|π |λ| ! , (λ → −∞) asimptotik formulaga ko‘ra s(π, λ) → +∞, (λ → −∞). Bunga asosan, agar λ < ξ 0 bo‘lsa, s(π, λ) > 0 bo‘ladi. Demak, agar ξ 0 < λ < λ 0 bo‘lsa, s(π, λ) < 0 55 ekan. Bundan ξ 0 < λ < ξ 1 bo‘lganda s(π, λ) < 0 bo‘lishi kelib chiqadi. Bu ziddiyat, chunki (λ 0 , λ 1 ) ⊂ (ξ 0 , ξ 1 ) intervalda s(π, λ) > 0. Nihoyat, trivial lakunada Neyman masalasining bitta xos qiymati mavjud ekanligini ko‘rsatamiz. Ushbu c 0 (π, λ) = p |λ|sh p |λ|π + O ³ e √ |λ|π ´ , (λ → −∞) asimptotik formulaga ko‘ra c 0 ( Download 1.14 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling