Xorazm dostonlarining tadqiqotchisi

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 8 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
814 
w
www.oriens.uz
September 
2021
 
dostonlarida ijobiy qahramonlar yurtparvarlik, bag‘rikenglik, rahmdillik, 
adolatparvarlik xislatlari bilan bezansa, sevgi-muhabbat to‘g‘risidagi dostonlarda 
asosiy belgi vafodorlik hisoblanadi. Millat vakillari o‘zlarining orzularini, 
maqsadlarini hamisha ijobiy qahramonlar bilan bog‘laydi. “Xorazm dostonlarining 
ko‘pchiligida asosiy qahramon sifatiga ega Go‘ro‘g‘li obrazida yuqoridagi 
fikrimizning to‘liq ifodasini uchratishimiz mumkin. Go‘ro‘g‘li Xorazm dostonlarida 
eng ko‘p uchraydigan ijobiy qahramonlardan biri. Boshqa xalq dostonlaridagi kabi 
qahramonlik, xalqparvarlik, vatanparvarlik undagi asosiy fazilat hisoblanadi”
16
. Ana 
shu ijobiy qahramonlar orqali xalq o‘zi istagan ozod jamiyatni ko‘ra oladi, erkin va 
farovon hayot kelishiga umid qilib yashaydi. Ammo hech bir inson nuqsonlardan holi 
emas. Mukammallikka intilgan har qanday inson tabiatida ham xatoga yo‘l qo‘yish 
holatlari bo‘ladi. Bu inson zotiga xosdir. Shu sababdan: “Xorazm dostonlarida 
Go‘ro‘g‘li obrazidagi bir xususiyatni ham qayd qilish kerak. Gap shundaki, xalq 
Go‘ro‘g‘lini ijobiy qahramon sifatida yaratar ekan, uni hech qanday xato qilmaydigan 
qahramon sifatida ko‘rishni istamadi. Xalq tasavvurida inson, shu jumladan xalq 
yaratgan ijobiy qahramon ham benuqson bo‘lmaydi”
17
, - deb ifodalaydi. Dostonda bu 
holning yuzaga kelishi Go‘ro‘g‘lini salbiy qahramonga aylantirish uchun o‘ylab 
topilmagan. Bu holatni dostonga singdirishning sababi, bizning fikrimizcha, xalq 
Go‘ro‘g‘lini pokdomon, taqvodor, o‘z xatolaridan afsuslanib, ulardan xulosa 
chiqaradigan ijobiy, yanada sevimli qahramon inson sifatida ko‘rsatish, 
yuksaltirishdir. Chunki inson biror gunoh ish qilsa-yu bundan afsus-nadomat chekib, 
o‘z aybiga iqror bo‘lsa, kamchilig-u nuqsonlarini anglab, ularni tuzatishga urinsa, 
shubhasiz, bu inson yomonliklardan yiroq bo‘ladi. Shu sababdan Go‘ro‘g‘li ham
qilgan xatolaridan pushaymon bo‘ladi. Ayni shu pushaymonlik holati uni oddiy xalq 
bilan yanada yaqinlashtiradi. Go‘ro‘g‘li kabi yaxshilikka intiluvchi, ezgulik 
ulashuvchi insonlar esa o‘z-o‘zidan xalq qalbidan joy olib boraveradi. Dostonlarda 
aks etgan bu hayotiylik ko‘proq Xorazm dostonchiligiga xosdir.
O‘quvchi yoki tinglovchi asardagi obrazlarni yaqqol tasavvur qilishi, ularni ko‘z 
oldiga keltirishi uchun yozuvchi tomonidan qahramonlarning portreti yaratiladi. 
Portret qahramonlarning ijobiy yoki salbiy obraz ekaniga qarab tasvirlanadi. Agar 
xalq idealidagi qahramon tasviri berilsa, uning kelishgan tashqi ko‘rinishi, shu bilan 
birga jismoniy imkoniyatlari, baquvvatligi, aqliy salohiyati barcha-barcha yaxshi 
xislatlari qo‘shib ta’riflanadi. Agar salbiy obrazning portreti yaratilsa, uning 
badbashara ekanligi, barcha yomonliklarga bosh bo‘lishi, qilgan yovuzliklari, 
16
Ўша диссертация. Б –74 
17
Ўша диссертация. Б – 75 

---