Xorazm dostonlarining tadqiqotchisi

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 1 | ISSUE 8 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423 
818 
w
www.oriens.uz
September 
2021
 
anglash uchun ijodkor ham, o‘quvchi ham chuqur bilim, yuqori darajadagi so‘z 
boyligiga ega bo‘lishi lozim. Ana shunda bu san’at turi o‘zining bir-birdan go‘zal 
bo‘lgan ma’nolar olamini ochadi.
Umuman olganda, tajnisning yuqoridagi kabi namunalari boshqa tasvir 
vositalari singari dostonning mukammalligini, badiiy qimmatini oshirishga xizmat 
qiladi.
Ma’lumki, she’riy misralarni shakllantirishda qofiya, vazn, turoqning o‘rni va 
vazifasi o‘ta muhim hisoblanadi. Shu sababdan tadqiqot jarayonida olim Xorazm 
dostonlarida vazn va qofiya masalasida to‘xtaladi.
Biz ushbu faslning boshlanish qismida dostonlar xususida so‘z yuritib, ularda 
she’r va nasrning aralash holda kelishini dostonning janr xususiyatlaridan biri sifatida 
aytib o‘tgan edik. Samarqand dostonlarida she’r va nasrning o‘rni teng bo‘lgani holda, 
Xorazm dostonchilik an’anasida poeziyaning o‘rni kengroq ekani ham ta’kidlab 
o‘tilgan edi. Shu sababdan ham dissertatsiyada dostonlarda asosiy rol egallovchi 
she’riy parchalardagi vazn va qofiya haqida alohida to‘xtalib o‘tilgan.
Xorazm dostonlarida she’riy parchalar qisqa-qisqa holda kelishi, har birining 
alohida kuy bilan ijro etilishi, she’rlarning aksar qismi aruz vazniga mos holatda 
yozilishi odatiy holat. Shunday bo‘lsa-da, dostonda uchraydigan she’rlar, asosan, 8 va 
11 bo‘g‘inli shaklda uchrashi va ular aksar hollarda murabba’ ko‘rinishida kelishi 
ta’kidlangan. Samarqand dostonlarida esa she’riy misralarning qofiyalanishi turlicha 
bo‘lib, aynan bir qoidaga mos kelmagani, ba’zan murabba’, ba’zan muxammas, yana 
bir o‘rinda musaddas shakliga ega bo‘lishi aytib o‘tiladi. Shuningdek, qofiyalanishda 
ham Xorazm dostonlaridagi she’riy parchalar Samarqand dostonlaridan farq qiladi. 
“Samarqand dostonlarida she’riy parchalarning qofiyalanishi turlicha bo‘lib, (aa, ба, 
га, да); (аа, ба, ава); (ааа, ббб, ввв) va h.k”
25
.
XULOSA 
Endi Xorazm dostonlaridagi qofiyalanish tizimiga e’tibor qaratamiz. Xorazm 
dostonlarida qofiyalanish tizimi “абаб”, “вввб”, “гггб” tarzida ma’lum tartib asosida 
bo‘ladi. Ushbu dostonchilikni mukammal o‘rgangan olim “Bunday qofiyalanishni 
Xorazm dostonlaridagi yetakchi forma deyish mumkin”
26
, - deya izohlaydi.
O‘zbek folklorshunosligida Xorazm dostonchilik an’anasi qisman o‘rganilib 
ma’lum bir izlanishlargina olib borilganini maqolamizning boshlang‘ich sahifalarida 
ta’kidlab o‘tgan edik. Omonilla Madayev ana shu tadqiqotni mukammal darajada 
davom ettirdi. Ustozning izlanishlari natijasi sifatida Xorazm dostonchilik an’anasi, 
25
Ўша диссертация. Б –142-143. 
26
Ўша диссертация. Б –143. 

---