Xorazm ma’mun akademiyasi axborotnomasi – /2019 Ўзбекистон республикаси фанлар академияси минтақавий бўлими

Ключевые слова: Махмуд Замахшари, «Mукаддамату-л-адаб», Хорезм, лингвистика, 
лексикография, рукопись, фонд, туркский словарь, многоязычный, источник. 
Abstract. Mahmud Zamakhshari’s “Muqaddamat al-adab” is one of the large and important 
sources written on the fields of linguistics and lexicon. The book was famous and accepted by scholars 
as a multilingual source. There are more than 70 rare manuscripts of the book in the funds of the world, 
in which a dictionary part was included. These manuscripts are stored now in the funds of manuscripts 
of Uzbekistan, Russia, Italy, Germany, England, France, Saudi Arabia, Iran, Turkey, China and others. 
The study of manuscripts of the book in the funds of the world shows that there are ancient copies, 
which were copied in Khorazm among them. These manuscripts have special scientific importance 
because they have Turkic dictionary. The study of manuscripts, which were copied in Khorazm and 
included Turkic dictionary is an important task.
Key words: Mahmud Zamakshari, “Muqaddamat al-adab”, Khorazm, linguistics, lexicology, 
manuscript, fund, Turkic dictionary, multilingual, source.  
Маҳмуд Замахшарийнинг машҳур “Муқаддамату-л-адаб” асари Хоразмшоҳ Аловуддавла 
Абулмузаффар Отсизнинг илтимоси билан унинг маъмура кутубхонаси учун махсус ёзилган. 
Хоразмшоҳ Отсизнинг аждодларидан қолган бой кутубхонасини янги асарлар билан мунтазам 
бойитиб бориш унинг энг севимли фаолияти эди. Шу боис Маҳмуд Замахшарий Арабистондан 
қайтиши биланоқ ўз саройига таклиф этади ва асардан бир қўлёзма кўчиришни топширади. 
Замахшарий илмий меросида унинг машҳур “дунё хазинасига тенг” “Муқаддамату-л-адаб” асари 
алоҳида ўрин эгаллайди. Манбашунослик фанидан маълумки, асар беш қисмдан иборат бўлиб, 
дастлабки икки исмлар ва феъллар қисмлари луғат сифатида, кейинги уч қисми грамматик 
рисолалар сифатида машҳур бўлган. Асар луғат қисмларининг дунё фондларида ҳозирча 
аниқланган 80 дан ортиқ икки, уч, тўрт тиллик қўлёзмалари, грамматик қисмларининг мингга 
яқин қўлёзмалари мавжуд.
Демак, хоразмшоҳлар сулоласи олимнинг асарларига катта эътибор берганлар, котибларга 
унинг асарларидан нусхалар кўчирилишига ҳомийлик қилганлар. Бу ҳақда Маҳмуд Замахшарий 
“Муқаддамату-л-адаб” асарининг кириш қисмида шундай ёзади: Араб тилини қолган барча 

---