Xususiyatlari. Mtt rivojlanishidagi uslubchining ahamiyati

Pedagogik kengashning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: 
- ta’lim tashkiloti pedagogik jamoasi faoliyatini yo’naltirish, tarbiyalanuvchilar 
egallashi lozim bo’lgan bilim, malaka va ko’nikmalarni rivojlantirish, 
“Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari”ning 
bajarilishini ta’minlash; 

---

- ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil etish samaradorligini oshirishda maqbul shart-
sharoitlar yaratishga doir qarorlar qabul qilish; 
- pedagog xodimlarning nufuzi va metodik salohiyatini oshirish, ularning 
tashabbuskorligini qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish bo’yicha maqsadli ishlarni 
tashkil etish; 
- pedagogik jamoaning ta’lim-tarbiya yo’nalishidagi faoliyatini tahlil qilish va 
yakuniy xulosa berish; 
- ilg’or pedagoglarning ish tajribalarini o’rganish, ommalashtirish, yosh 
pedagoglarga metodik yordam ko’rsatish ishlarini amalga oshirish yo’llarini 
belgilash; 
- Ustoz-shogird an’analari, uzluksiz malaka oshirish borasida olingan hisobotlar 
yuzasidan xulosalar tayyorlash va ularning bajarilishini nazorat qilish; 
- tarbiyalanuvchilarga umuminsoniy va milliy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy-
axloqiy qadriyatlarni singdirish, bola shaxsini shakllantirishda ta’lim jarayoniga 
zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish; 
- tarbiyalanuvlarni jismoniy, intellektual va ma’naviy jihatdan barkamol, 
vatanparvar va yurtparvar shaxs sifatida tarbiyalash yuzasidan takliflar berish 
3.Maktabgacha 
ta’lim tashkiloti metodisti va uni pedagogik 
jarayonlarni tashkil etishdagi o`rni. 
Uslubchining liderlik va rahbarlik xususiyatlari Uslubchi jamoani 
boshqarishda, avvalo, o’zi shaxsiy namuna ko’rsatishi lozim. Umuman olganda, 
ba’zan adabiyotda «lider» so’zini «yetakchi» atamasi bilan almashtirish xollari 
ko’p uchraydi, O’ylashimizcha, «yetakchi» atamasi «lider»ga xos o’lgan 
psixologik xususiyatlarni to’liq, ifodalay olmaydi. «yetakchi» so’zi odatda guruhga 
munosabat sifatida, uning a’zolariga ta’sir o’tkazuvchi va maqsadga yetaklovchi 
shaxsga nisbatan qo‘llanadi. yetakchilik guruh tarkibini, undagi munosabatlar 
tizimini tahlil etish orqali aniqlanadigan shaxs holatidir. Lekin liderga xos bo’lgan 
fazilatlarni ifodalovchi yana talay jihatlar ham borki, ularni munosabatlar tizimi 
doirasidagina tahlil etish mumkin emas. Nazarimizda, «yetakchi» so’zi shaxsning 

---

guruhni 
yetaklashga, 
boshchilik qilishga bo‘lgan ishtiyoqi mavjudligi 
“peshqadam” iborasi esa ma’lum fazilat ortidan guruhining ergashishidan kelib 
chiqadi. Liderning bu xususiyati uning hissiy jozibadorligida, o’zgalarni o’ziga jalb 
etish fazilatida namoyon bo’ladi. Shunday qilib, «lider» so’zini faqat «yetakchi» 
atamasi bilan bir xillashtirganlik jihatlari bor. Ushbu mulohazadan kelib chiqqan 
holda qo’llanma matnida «lider» so’zidan foydalanishni maqsadga muvofiq, 
bundan tashqari, «lider» so’zi zamiridagi ma’noni anglab olish o’zbek kitobxoni 
uchun qiyinchilik tug’dirmaydi. Liderlik va rahbarlik. Bunday mavq’e rasmiylikka 
kiritilishi mumkin. Rasmiy xodim guruhda muayyan yoki norasmiy tarzda o’z 
mavqe xodimning mansab pog’onasidagi o’rni va uning lavozimidan kelib 
chiqadigan vakolatlari bilan ifodalanadi. Har qanday xodim o’z hamkasblari bilan 
o’zaro munosabatda bo’lar ekan, turli omillar ta’sirida bu munosabatlar hissiy tus 
ola boshlaydi. Hissiyotga asoslangan munosabatlar ikki yoqlama yoqtirish 
(simpatiya) shakllanadi va namoyon bo’ladi, ular o’zining ma’lum yoqtirmaslik 
(antipatiya) tarzida bo‘ladi. Shunday xodimlar ham bor hislatlari bilan jamoaning 
ko‘pchilik a’zolarida simpatiya uyg’ota oladi va guruhning norasmiy tizimida 
yuqori mavqeni egallaydi. Psixologik talqin bo‘yicha jamoaning rasmiy tizimida 
yuqori mavqeni egallagan xodim rahbar bo‘lib hisoblansa, norasmiy tizimda 
bunday shaxs lider sifatida e’tirof etiladi. Liderlik holati, odatda, guruhning 
norasmiy munosabatlar tizimida namoyon bo’ladi. Biron-bir shaxsning lider 
darajasida tan olinishi unga nisbatan hissiy yaqinlikni, faoliyati bilan bog‘lik, 
bo‘lgan qator fazilatlarining yuqori baholanishini va ushbu shaxsning guruh 
manfaatlariga befarq, emasligini anglatadi. Lider guruhning barcha a’zolari 
tomonidan tan olingan shaxs. Liderning qadriyatlar tizimidagi asosiy xususiyati - 
guruh manfaatlarini har narsadan ustun qo‘yishi, guruh oldiga qo’yilgan vazifani 
yechishga sidqidildan kirishishi va bu jarayonga jamoa a’zolarini safarbar eta 
olishidir. Mehnat jamoasidagi lider, avvalambor, o’zining ishchanlik xususiyatlari 
bilan ajralib turadi. Chunki, u aynan mehnat faoliyati tufayli bosh1qalardan ajralib, 
yaqqol ko‘zga tashlanadi. Bundan tashqari, lider guruh manfaatini himoya etar 
ekan, kezi kelganda, rasmiy munosabatlar tizimiga va rasmiy doiralar 

---

manfaatlariga qarshi chiqa oladi. Oqibatda, jamoada rasmiy rahbar va norasmiy 
lider o‘rtasida ziddiyat paydo bo’lishi mumkin. Korxona manfaatidan kelib 
chiqsak, jamoadagi rasmiy rahbar va ko‘pchilik tomonidan e’tirof etilgan norasmiy 
lider bir shaxs timsolida namoyon bo’lishi eng maqbul holdir. Zamonaviy 
psixologiya fani sohasida qo‘lga kiritilgan yutuqlarga tayanib, liderga xos fazilatlar 
tabiati va unga erishish yo’l-yo’riqlari haqida yetarlicha ma’lumot olish imkoniyati 
bor. Shu munosabat bilan, liderga xos bo‘lgan xususiyatlarni uch toifaga ajratish 
mumkin: 
1) jamoa manfaatlariga yo’nalganlik;
2) yuksak kasbiy mahorat, har qanday muammoli vaziyatda mas’uliyatni o‘z 
zimmasiga olish va ishni oxirigacha hal etishda tashabbuskor bo‘lish;
3) emotsional-hissiy jalb etuvchanlik xususiyatlari. 
Yuqorida sanab o‘tilgan xususiyatlar muayyan ketma-ketlikda keltirilishi ham o‘z 
mantig‘iga ega. Tadqiqotlarda aniqlanishicha, hissiy jalb etuvchanlik lider shaxsda 
yaqqol ko‘zga tashlanishi shart emas ekan.
Shaxsda bu ko‘rsatkichning o‘rta darajada namoyon bo‘lishi, uni lider 
sifatida tan olinishi uchun yetarlidir. Lekin insonga xos hissiy jozibadorlik 
ko’rsatkichining pastligi ish jarayonidagi o‘zaro munosabatlarga salbiy ta’sir etishi 
mumkin. Rahbarning muloqot sirlarini mukammal egallash orqali atrofdagilarda 
o‘zi haqida ijobiy taassurot uyg’ota olishi ushbu ko’rsatkichni oshirish imkonini 
beradigan asosiy vositadir. Rahbarlik tayinlanadigan lavozim bo’lsa, liderlik 
hamfikrlar tomonidan ko‘tarilgan shaxs mavqeidir. Agar rahbar va lider o’rtasidagi 
farqqa e’tibor beradigan bo‘lsak, qator jihatlarni sanab o’tish mumkin. Masalan, 
rahbar xodimlarni boshqarsa, lider hamfikr tarafdorlariga tayanadi; rahbar 
tayinlansa, lider jamoa a’zolari orasidan ajralib chiqadi; rahbar hokimiyatiga 
suyanib faoliyat yuritsa, lider obro’siga tayanadi. Rahbar o‘z majburiyati bo‘yicha 
tashkilot manfaatini birinchi o‘ringa qo‘yadi va unga xos rasmiy tus kasb etadi, 
jamoa oldida esa liderga nisbatan bir muncha «zaif» holatga tushib qolishi 
mumkin. Hayotda shunday jamoalar ham uchraydiki, ularda rasmiy rahbar va lider 

---

alohida-alohida shaxslar timsolida namoyon bo’ladi. Bunday jamoa hayotidagi 
ko’pgina vaziyatlarda guruh a’zolari rahbardan ko’ra norasmiy lider tomonida 
bo‘lish ehtimoli kuzatiladi. Jamoadagi rasmiy rahbar va norasmiy liderning o‘zaro 
munosabati doimo qiyin masalalar sirasiga kiradi. Bunday vaziyatda, odatda, 
ko‘pchilik rahbarlar liderni siqib chiqarishga, undan qutulishga intilishi kuzatilsa, 
oqilona fikrlaydigan boshqa rahbar liderning imkoniyatidan foydalanishga, uning 
salohiyatini guruh maqsadlariga tezroq, erishish yo‘liga safarbar etadi. Rahbarning 
lider bilan o‘zaro til topishi, hamfikr bo‘la olishi, shak-shubhasiz, bo‘lajak 
muvaffaqqiyatlar garovidir. Buning uchun rahbardan ham topqirlik, sabr-toqat va 
o‘z shaxsiy manfaatidan ustun tura olish qobiliyati namoyon bo‘lishi talab etiladi. 
Rasmiy rahbar va guruh lideri boshqa-boshqa shaxslar bo‘lsa, ular o‘rtasidagi 
kelishmovchilik ko‘pgina xodimlar tomonidan ijtimoiy adolatning buzilishi 
sifatida talqin etiladi. Lider bilan munosabatni rivojlantirish esa, aksincha, 
guruhdagi kuchlarni tan olish, oqdillik yo’lini tanlash, deb baholanadi. Rahbar 
sezgir shaxs sifatida nafaqat liderga, balki bunday xislatga ega bo‘lgan har bir 
guruh a’zosiga alohida diqqat-e’tibor qaratishi lozim. Zero, lider bilan hamkorlik 
aloqalarini rivojlantirish orqali guruhning boshqa a’zolari bilan o‘zaro foydali 
munosabatlarni shakllantirish imkoniyati ko’riladi. Shu ma’noda, guruhda 
norasmiy liderning mavjudligi rasmiy rahbar uchun guruh a’zolari bilan iliq 
munosabatlarni yo’lga qo‘yishda o‘ziga xos ko‘prik sifatida xizmat qiladi. Lekin 
hayotda hamma narsa ham bir tekis, silliq, kechavermaydi, chunonchi, ayrim 
hollarda rasmiy rahbar bilan norasmiy lider manfaatlari o‘rtasida ziddiyatning 
vujudga kelishi, rahbarning iltifotli qadamiga qaramay, norasmiy liderning 
qaysarligi, murosasizligi bilan izohlanadi. Bu esa jamoadagi ishlab chiqarish 
jarayonlari va mehnat intizomiga salbiy ta’sir etishi, eng achinarlisi, ma’naviy-
ruhiy muhitning izdan chiqishiga olib kelishi mumkin. Liderga xos bo’lgan 
fazilatlarni shakllantirish bo’yicha psixologiya fanida qo’lga kiritilgan nazariy va 
amaliy xulosalar asosida mahsus asturlar yaratilib, ular interfaol ta’lim uslubiga 
asoslangan amaliy mashg’ulotlarda o‘z aksini topadi. Shaxsning liderlik 
imkoniyatlarini rivojlantirishning zamonaviy yondashuvlaridan biri - insonga 

---

in’om etilgan qobiliyatga suyanish va uni ro’yobga chiqarishni taqozo etadi. 
Bunday yondashuv «situativ liderlik» deb atalib, unda lider sifatida tan olingan 
shaxsning umumiy maqsadga erishish yo’lida vujudga kelgan muammoli vaziyatda 
o‘z qobiliyatlarini namoyon eta olishi tushuniladi. Shaxsning liderlik imkoniyatini 
namoyon etuvchi yana bir muhim jihat - uning jamoa talab-ehtiyojlarini teran 
anglashi va shunga tayangan holda faoliyat yurita olishidir. Turli mehnat jamoalari 
o’z mas’uliyat darajasidan kelib chiqqan holda turlicha istaklarni namoyon etadi, 
hatto ba’zida jamiyat manfaatiga to‘la mos kelmaslik hollari ham kuzatiladi. 
Bunday jamoalarda esa tabiiy ravishda destruktiv, ya’ni ijtimoiy va axloqiy 
me’yorlarga zid faoliyat yuritadigan liderlar ajralib chiqishi va ular guruhning 
yashirin mayllarini namoyon etuvchi o‘ziga xos kuchga aylanishi mumkin. 
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 
1. Uslubchining vazifalariga nimalar kiradi? 
2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarbiyachi-metodist lavozimining malaka 
tavsiflari nimalardan iborat? 
3. Maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim-tarbiya ishlarini rejalashtirishda 
uslubchining o’rni.