Я. Маматова, С. Сулайманова

Янгилик мазмунидаги хабар 
 
Журналистлар ахборот хилма-хиллиги шароитида тўғри йўналиш олиши, уни 
ёрқин ва ифодали тарзда тақдим этиш масаласини ҳам ҳал этишлари зарур бўлади. 
Бу, ўз навбатида, муҳокама этилаётган масалаларни тўғри тушуниш ва англаш 
борасида ҳар хил қобилиятга эга бўлган турли аудитория вакилларини эътиборга 
тутган ҳолда амалга оширилади. Мазкур вакиллар қабул қиладиган қарорлар, 
янгиликларда ёритишга лойиқ бўлган воқеани ҳамда ахборотни тақдим этиш 
усулини танлашга ҳам тааллуқли бўлади. Ушбу усуллар табиий равишда журналист 
тажрибаси ва дунёқарашини ифода этади. Шу боис аудитория бу ҳақда тасаввурга 
эга бўлиши ва уни танқидий қабул қилиши муҳим аҳамият касб этади. 
Янгиликларнинг тартиби қуйидагича тузилади: 
1) медиалар кўплаб воқеа-ҳодисалар орасидан 
ўзлари релевант деб 
ҳисоблаганини танлаб олади. Аудитория учун у қадар қизиқ эмас, деб ҳисобланган 
воқеалар эса четга суриб қўйилади; 
2) муайян янгилик учун ажратилган вақт ва макон турлича бўлиши мумкин; 
3) айнан медиалар қайси воқеа-ҳодиса бошқаларга нисбатан муҳимроқ 
эканини белгилайди ва янгиликлар тартибини шакллантиради; 
4) инсонлар медиалар белгилаб берган устуворликлар изчиллигини ўзи 
белгилаган сифатида қабул қилади. 
Янгиликлар – дунёда содир бўлаётган муҳим воқеа ва ҳодисалар ҳақида 
маълумот олиш мумкин бўлган хабарлар. Янгилик фақат воқеани тасвирлашдан 
иборат, деган тасаввур дунёни ҳолис тасвирлаш, воқеликни типография бўёғи ва 
байтлар воситасида кўрсатиш мумкинлиги ҳақидаги тахминга асосланган. Гарчи 
янгиликлар журналистикаси ҳолис ва бетараф бўлишга интилаётган бўлса ҳам, 
янгилик матнининг ёзилиши, унда баён этилаётган нуқтаи назарни ва уни тақдим 
этиш усулини танлаш журналист томонидан амалга оширилишини унутмаслик 
зарур. Янгиликлар матни ва дастури ҳам маъно ва воқеликни шакллантиради. Хатто 
янгилик учун мавзу танлаш ҳам аҳамиятга эга: масалалардан бири ёритишга лойиқ, 
бошқаси эса нолойиқ деб топилади. 
Янгиликни танлашда долзарблик, ноодатийлик, ўзига хослик ва яқинлик 
самараси мезонларига таянилади. Том маънодаги янгилик қуйидаги саволларга 
жавоб бериши керак: “Ким? Нима? Қачон? Қаерда? Нега? Қандай?” (бу саволлар 
журналистика назариясида “5w + 1h” формуласи сифатида маълум–муалл.). 

---

62 
Янгилик содир бўлган воқеанинг энг муҳим жиҳатига эътибор қаратиш асосига 
қурилади. Янгиликларни таҳлил қилиш асносида медиалар муайян шахс ва 
гуруҳларнинг ижобий ёки салбий имижини яратганига, аниқ бир жиҳатга эътибор 
қаратган ҳолда бошқасини беэътибор қолдирганига, ёхуд очиқ мулоқотда фақат 
айрим манфаатдор томонларга иштирок этиш имконини берганига гувоҳ бўлиш 
мумкин. 
Янгиликларни таҳлил қилиш жараёнида ҳаракатдаги турли томонлар (алоҳида 
шахслар, гуруҳлар, компаниялар ва бошқ.) қандай акс эттирилганини баҳолашимиз 
мумкин. Масалан, Суриядаги ҳарбий низолар давомида мамлакат президенти Башар 
Асад тимсоли баъзи мамлакатлар ОАВда фақат салбий жиҳатдан, бошқа давлатлар 
ОАВда эса аксинча, ижобий тасвирланганини кузатамиз. Муайян бир томон учун 
қанча вақт, диққат (макон) ажратилгани ва у қанча кўп тилга ўгирилишини ҳам 
қиёслаш мумкин. Сифатни баҳолашда эса аниқ мавзулар ва инсонлар ҳақида 
(сўзларнинг танланиши, камеранинг бурилиши ва ҳ.к.) сўз юритиш мумкин. 
Масалан, Россия ОАВда Марказий Осиё давлатларидан (уларнинг тилида 
гастарбайтер сифатида) борганлар мамлакат барқарорлигига энг асосий хавфлардан 
бири сифатида талқин этилади. Бундай гастарбайтерлар ҳақидаги лавҳани томоша 
қилиб, қуйидаги саволларга жавоб бериш зарур: 
– Нима сабабдан айнан ушбу масала янгилик мавзусига айланди? 
– У қайси нуқтаи назардан баён этилган? 
– Янгиликда нима хусусида сукут сақланган? 
– Ушбу воқеанинг ёритилиши кимга фойдали? Кимнинг овозига қулоқ 
солинган, ким эса эътиборсиз қолдирилган? Кимнинг нуқтаи назари марказий бўлиб 
қолган? 
– Янгиликда инсонларга қандай роллар ажратилган? 
– Муайян бир билим мавжуд ҳолат сифатида тақдим этилганми? 
– Манбаларнинг қайси турларидан ва қандай фойдаланилган? Қандай қўшимча 
манбалардан фойдаланиш мумкин эди? 
– Манбалар танлови баён этилган нуқтаи назарга қандай таъсир кўрсатган? 
– Сўнгги сўзни ким айтди – янгилик қандай якунланган? 
– Сўз танлашига кўра журналист нуқтаи назарини аниқлаш мумкинми? 
Босма нашрда чоп этилган янгиликни ҳам таҳлил қилиш мумкин. Бунда 
сарлавҳа, расмлар ва уларга тагсўзларда нимага ишора қилинганига эътибор 
қаратиш зарур. Шунингдек, янгиликда қандай журналист услубларини кўриш 
мумкинлигига ҳам эътибор қаратиш зарур, яъни: воқеанинг моҳияти тўлиқ очиб 
берилганми? Вазият қандай тақдим этилган: хато, баҳс, кулгили ҳолат тарзидами 
ёки муаммонинг ечими шаклидами? 
Машқ. 
“Евроньюс”, 
“Ўзбекистон”, 
“Россия” 
телеканалларининг 
янгиликлар 
дастурини таҳлил қилинг. Ушбу каналлар янгиликларини шу куни уларнинг веб-
сайтига жойлаштирилган янгиликлар билан таққосланг. Талқин ва контекстда 
қандай ўхшашлик ва фарқларни кўрдингиз? Фарқлар тўғрисида мулоҳаза юритинг. 
Манбаларнинг қайси бири нисбатан холис ахборот берган?