Янги китоб
Paxta-to’qimachilik klasterlarini tashkil etishning tashkiliy –huquqiy
Download 1.67 Mb. Pdf ko'rish
|
SANOAT KORXONALARIDA ISHLAB CHIQARISHNI TASHKIL ETISH укув кулланма
|
9.2. Paxta-to’qimachilik klasterlarini tashkil etishning tashkiliy –huquqiy
asoslari. Zamonaviy paxta-to‘qimachilik klasterini rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash uchun O‘zbekistonda ishlab chiqarilmaydigan, ushbu klaster ehtiyojlari uchun olib kelinadigan uskunalar, maxsus transport vositalari va texnika, hayvonlar va o‘simliklar, veterinariya preparatlari, xom ashyo va materiallar, qurilish mollari va issiqxona komplekslari 2022 yilning 1 yanvariga qadar muddatda bojxona to‘lovlaridan ozod qilindi. Shuningdek, paxta-to‘qimachilik 125 klasterlari paxta sanoatini rivojlantirish va qo‘llab-quvvatlash uchun belgilangan bir qancha imtiyozlarga ega, jumladan: -fermer xo‘jaliklariga paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarishining tegishli tashkilotchilari tomonidan kontraktatsiya shartnomasida nazarda tutilgan miqdorlarda va shartlar asosida avans berish; -paxta-to‘qimachilik ishlab chiqarishi tashkilotchilari paxta xom ashyosini yetishtirish va ularga yetkazib berishni moliyalashtirish uchun Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq xo‘jaligini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan kreditlar ajratish. To‘qimachilik korxonalariga xizmat ko‘rsatuvchi injiniring, dizayn- modamarkazlari faoliyatini yo‘lga qo‘yish esa texnologik innovatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Respublikamiz viloyatlarida amalga oshiriladigan klaster loyihalari viloyatlardagi to‘qimachilik korxonalari, fermer xo‘jaliklari, yog‘-moy va boshqa bir qator tarmoqlarning o‘zaro integratsiyalashuv imkoniyatlarini kengaytirmoqda. “O‘zto‘qimachiliksanoat” uyushmasi tomonidan 2018-2021 yillarda amalga oshiriladigan klaster loyihalari 30 tani tashkil etib, 2018 yil davomida 15 ta klasterlar o‘z faoliyatini boshladi va ularga 283,0 ming gektar yer ajratildi. 2019 yilda respublikada paxta-to‘qimachilik klasterlari soni 61 taga ko‘paydi va paxta tolasini qayta ishlash darajasi 51 foizga, 2020 yilda esa 78 foizga etkazildi. To‘qimachilik sanoatida klaster tashabbuskorlari uchun quyidagi shart- sharoitlar yaratib berildi: – g‘o‘zaning seleksiya navlarini mustaqil ravishda joylashtirish huquqi; – fermer xo‘jaliklari uchun nazarda tutilgan shartlar asosida qishloq xo‘jaligi texnikasi, mineral o‘g‘itlar, yoqilg‘i-moylash va boshqa materiallarni xarid qilish tartiblarini tatbiq etish; – import qilinadigan texnika, mineral o‘g‘itlar va boshqa materiallarga bojxona va soliq imtiyozlari qo‘llanilishi; – paxtadan olingan chigitni qaytarish asosida yog‘-moy korxonalariga, yog‘-moy mahsulotini keyinchalik birja savdolari orqali realizatsiya qilish huquqi; – qo‘shimcha mahsulotlarni mahalliy iste’molchilarga birja savdolari yoki to‘g‘ridan-to‘g‘ri sotish huquqi; – jamg‘armadan yiliga 3 foizdan ortiq bo‘lmagan foiz stavkasi bo‘yicha paxta xom ashyosi sotadigan fermer xo‘jaliklarini moliyalashtirish uchun mablag‘lar ajratilishi; – hududida joylashgan paxta tozalash korxonalari va paxta tayyorlash punktlarining bino hamda inshootlarni 5 yil muddatga bo‘lib to‘lash sharti bilan baholash qiymatida sotib olish imkoniyati yaratildi. 126 Ma’lumki, sanoat tarmoqlarini klasterlash strategiyasini amalga oshirish innovatsion marketing yondashuvi sifatida korxonalarning samarali integratsion o‘sishiga imkon beruvchi asosiy yo‘nalish hisoblanadi. Keyingi yillar davomida bu boradagi tadqiqotlar olib borish kengaymoqda va klasterlarni shakllantirish, ularning iqtisodiy rivojlanishga ta’sirini aniqlashga qaratilgan bir qator yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqotlaramalga oshirilmoqda. Klasterlarni tashkil etishga qaratilgan faoliyatni amalga oshirish murakkab jarayon bo‘lib, unga ko‘p xarajat talab etiladi. Klasterlash natijalari uning tarkibida faoliyat yurituvchi korxonalarning o‘zaro integratsiyasi asosida hamda joriy etilgan innovatsion xizmatlardan umumiy foydalanilishi to‘qimachilik sanoatida ishlab chiqarish va mahsulotlar sotilishining rivojlanishiga, eksport imkoniyatlarini kengayishiga, innovatsion faoliyatning rivojlanishiga, umuman olganda sinergiya samarasiga erishiladi. Iqtisodiy nuqtai nazardan klasterning sinergiya samarasi uning tarkibiga kiruvchi ikki va undan ortiq korxonalar hamda ularga innovatsion xizmat ko‘rsatuvchilarning o‘zaro munosabatlari natijasida olinadigan qo‘shimcha samaradir. Boshqacha aytganda, klasterda faoliyat yurituvchi korxonalarning umumiy harakatlar natijasidan olingan samara har bir korxonaning alohida olingan iqtisodiy samarasi yig‘indisidan yuqori bo‘ladi. Ilmiy adabiyotlarda sinergiyaning turli ko‘rinishlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilar: – savdo sinergiyasi– turli xil mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarning ma’lum sotish tarmog‘idan foydalanishi, sotishning markazlashtirilgan tizimini shakllantirishi, umumiy omborlarni tashkil etishi natijasida sotish xarajatlarini qisqarishi natijalaridan olinadigan samaradir; – operativ sinergiya – ishlab chiqarish korxonalarida asosiy va aylanma mablag‘lardan, ishchi kuchidan maqsadli va hamkorlikda foydalanish natijalaridan olinadigan qo‘shimcha samaradir; – investitsiya sinergiyasi – ishlab chiqarish quvvatlaridan hamkorlikda foydalanish, umumiy resurs zahiralarini shakllantirish, boshqaruv va ilmiy ishlanmalarga yo‘naltirilgan maqsadlardan hamkorlikda foydalanish natijasidan olinadigan qo‘shimcha samaradir; – menejment sinergiyasi – yangi mahsulotlarni yaratish, yangi sanoat tarmoqlariga kirib borish bo‘yicha boshqaruv jarayonlarini maqsadli tashkil etishdan olinadigan qo‘shimcha samaradir; – funksional sinergiya – korxonalarning ishlab chiqarish zanjiridagi o‘zaro integratsiyasi asosida yuzaga keluvchi sinergiya samarasini o‘zida ifodalaydi, ya’ni ishlab chiqarish xarajatlarini qisqartirish maqsadlarida korxonalarning yagona 127 mahsulot ishlab chiqarish uchun integratsiyasi asosida xarajatlar qisqaradi va sinergiya samarasi kuzatiladi. – moliyaviy sinergiya – moliyaviy manbalardan foydalanish, o‘zaro hamkorlikda moliyaviy imkoniyatlarini oshirish orqali moliyaviy ko‘mak olish, soliq imtiyozlari va maqsadli kreditlarni olish natijalaridan olinadigan qo‘shimcha samaradir; – axborot sinergiyasi – korxonalarning ma’lum bozor axborotlarini o‘zaro hamkorlikda o‘zlashtirish natijalaridan olinadigan qo‘shimcha samaradir. Umuman olganda, sinergiya samarasi – klasterda faoliyat yurituvchilarning samarali integratsiyasi natijalaridan olinadigan bilvosita samarasini ifodalaydi, ya’ni umumiy boshqaruv, tadqiqot va qayta ishlash, marketing va operatsion faoliyat bo‘yicha samarali integratsiya natijasining samarasidir. To‘qimachilik korxonalarida mahsulot, texnologiya va marketing innovatsiyalarini shakllantirish uchun ularga moliyaviy manbalar, malakali ishchi kuchi hamda yuqori texnologiyalar bilan jihozlangan laboratoriyalar kerak va ularni kichik korxonalarda barchasini jamlash imkoniyatlari mavjud emas. O‘z navbatida, yakuniy mahsulot tayyorlash uchun korxonalarning klasterda birlashishi esa keltirib o‘tilgan imkoniyatlarni ta’minlaydi va klasterda ishtirokchi korxonalarga innovatsiyalarni yoyilib ketishi orqali sinergiya samarasi kuzatiladi. Download 1.67 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|