Yengil atletika va uni

Jаhоnning 10 tа eng yaхshi nаtijаsi 
Ko‘rsаtkich 
F.I.О.
Mаmlаkаt 
Shаhаr 
Sаnа 
22.63
Natalya Lisovskaya 
FRA
Moskva 
7 jun 87
22.45
Ilona Briesenick 
GDR
Potsdam 
11 may 80
22.32
Helena Fibingerova 
TCh
Nitra 
20 aug 77
22.19
Claudia Losch
GER
Hainfeld 
23 aug 87
21.89
Ivanka Khristova 
BUL
Belmeken 
4 jul 76
21.86
Marianne Adam 
GDR
Leipzig 
23 jun 79
21.76
Meisu Li
ChN 
Shijiazhuang 23 apr 88
21.73
Natalya 
Akhrimenko
RUS 
Leselidze 
21 may 88
21.69
Vita Pavlysh 
UKR 
Budapesht 
20 aug 98
21.66
Xinmei Sui 
ChN 
Beijing 
9 jun 90 

---

440
9-jаdvаl
2011-yilning 10 tа eng yaхshi nаtijаsi 
Ko‘rsаtkich 
F.I.О.
Mаmlаkаt 
Shаhаr 
Sаnа 
21.24
Valerie Adams 
NZL
Daegu
29 aug 11
20.94
Nadzeya Ostapchuk
BLR
Zhukovsky 
3 jul 11
20.18
Jillian Camarena-
Williams
USA
Paris Saint 
Denis 
8 jul 11
20.10
Lijiao Gong 
CHN 
Kunshan 
25 may 11
19.86
Michelle Carter 
USA 
Eugene, OR
23 jun 11
19.78
Yevgeniya Kolodko
RUS
Daegu 
29 aug 11
19.72
Ling Li
CHN 
Kunshan 
25 may 11
19.54
Anna Avdeyeva 
RUS
Daegu 
29 aug 11
19.42
Cleopatra Borel 
-Brovn 
TRI 
Paris Saint 
Denis 
8 jul 11
19.26
Nadine Kleinert 
GER
Daegu 
29 aug 11
Jаhоnning eng mаshhur itqituvchilаri оrаsidа o‘zbеkistоnlik 
spоrtchilаr hаm muvаffаqiyatli chiqishlаrni аmаlgа оshirib kеlyaptilаr. 
1946-yili Оslоdа bo‘lib o‘tgаn Yevropa chеmpiоnаtidа birinchi 
mаrоtаbа o‘zbеkistоnlik vаkil Tаtyanа Sеrеbryakоvа yadrоni 14 m 16 
sm gа itqitib, Yevropa chеmpiоni unvоnigа egа bo‘ldi. So‘ngrа, 1952- 
vа 1956-yillаrdа o‘tkаzilgаn Оlimpiаdа o‘yinlаridа Tаmаrа Prеss 
yadrо itqitish bo‘yichа ilg‘оrlik vаzifаsini bаjаrdi. Grigоriy Skоrikоv, 
Sеrgеy Kоt, Grigоriy Kаmulya, Ninа Kаndеllа, Nаtаlya Lisоvskаya, 
Оlgа Shukinа, Sоfiya Burхаnоvа singаri itqituvchilаrning g‘аlаbаlаri 
ko‘pchilikkа mа’lum. N.Lisоvskаya bizning hаmyurtimiz bo‘lib, 
uning o‘rnаtgаn rеkоrdi (22 m 63 sm) hаnuzgаchа yangilаnmаgаn. 

---

441
10 – jadval
O‘zbеkistоn Rеspublikаsidа yengil аtlеtikа bo‘yichа spоrt 
klаssifikаtsiyasi 2006-yildаn 2014-yilgаchа rаzryad mе’yorlаri 
Tur – yadrо 
Dаrаjа, rаzryad, nаtijа 
ХTSU SU SUN
1
2
3
O‘smirlаr 
I 
II
III
Erkаklаr 
Yadrо 
7.260 kg
19.00 17.20 15.50 14.00 12.00 10.00
-
-
-
Yadrо 6 kg 
(18-19 yosh)
-
-
16.80 15.30 13.30 11.30
-
-
-
Yadrо 5 kg 
(16-17 yosh)
-
-
18.50 17.00 15.00 12.80 11.60 10.50 9.50
Yadrо 4 kg 
(14-15 yosh)
-
-
-
-
16.50 14.10 12.80 11.50 10.50
Аyollаr
Yadrо 4 kg
18.30 15.50 14.30 12.50 10.50 8.50 7.80 6.50 5.50
Yadrо 3 kg
15 yosh vа 
kichiklаr 
-
-
-
14.50 12.50 10.50 9.60 8.00 7.00
4.2. Yadro itqitish texnikasi 
Sport uloqtirishlarining asosiy maqsadi snaryadning uchish uzoqligi 
sanaladi, biroq snaryadning yerga qo‘nishi musobaqa qoidalarida 
belgilab berilgan zonada sodir bo‘lishi lozim. Snaryadning shakli, 
qo‘nish zonasi va musobaqalar o‘tkazish qoidalaridan qat’i nazar, 
barcha uloqtirishlar texnikaning umumiy qonunlariga bo‘ysinadi. 
Yengil atletika uloqtirishlari katta asab-mushak zo‘riqishlariga 
muhtoj, shu sababli uloqtiruvchi yaxshi jismoniy tayyorgarlikka va 
yuqori darajada tezlik-kuch sifatlariga ega bo‘lishi darkor. Biroq 
snaryadning uchish uzoqligi ko‘p jihatdan sportchining oqilona 
uloqtirish texnikasini qay darajada o‘zlashtirganligiga ham bog‘liq. 
Yengil atletika uloqtirishlari bir aktli yoki asiklik mashq 
hisoblanadi. Snaryadning og‘irligi va shakliga qarab turli uloqtirish 

---

442
usullari qo‘llaniladi. Biroq bunday har xillik faqat uloqtiruvchining 
harakat shakliga taalluqli bo‘lib, ularning maqsadi yagona – snaryadga 
eng katta uchib chiqish tezligini berish, chunki snaryadning uchish 
uzoqligi uning boshlang‘ich uchib chiqish tezligiga, uchib chiqish 
burchagiga, havo muhitining qarshiligiga, yerga qo‘nish nuqtasiga 
nisbatan uchib chiqish balandligiga bog‘liq (86-rasm). 
Biomexanik jihat
Uloqtirish natijasining aniqlanishi:
- snaryadning uchib chiqish baland-
ligiga ko‘ra;
- snaryadning tezligiga ko‘ra;
- uchib chiqish burchagiga ko‘ra.
86-rasm. Natijaga ta’sir qiluvchi asosiy omillar. 
Biroq, omillardan har birining ta’siri bir xil emas. Faqat 
boshlang‘ich uchib chiqish tezligi barcha hollarda yadroni uchish 
tezligiga ahamiyatli ta’sir ko‘rsatadi. Olimlarni izlanishlariga ko‘ra, 
yadroni uchib chiqish tezligi 14 m/sek ga teng. Uchib chiqish burchagi 
39-42
0 
ga teng. Yugurib kelishning (sapchish yoki aylanish) harakat 
fazasi 15% ga to‘g‘ri keladi. Oxirgi kuch berishning fazasi esa 85% ga 
teng. Yadroni sapchishda va aylanib uloqtirishda uning yo‘li 1 m 20 
sm va 2 m 30 sm ga teng, oxirgi kuch berish yo‘li esa 1 m 70 sm ga 
to‘g‘ri keladi. Boshlanishdan oxirigacha umumiy yo‘li esa 2 m 90 sm 
dan (sapchib bajarishda) 4 m gacha aylanib bajarishda. 
Har bir uloqtiruvchida yadroning doimiy, optimal balandlikka 
yaqin bo‘lgan uchib chiqish nuqtasi shakllanadi. Uchib chiqish 
nuqtasini uloqtirish tomonga optimal olib chiqish uchish uzoqligini 
oshiradi, chunki sport natijasi uchib chiqish nuqtasi proyeksiyasidan 
emas, balki uloqtirish aylanasidan o‘lchanadi. Umuman, har qanday 
uloqtirish havoning uchish uzoqligiga ta’sirini e’tiborga olgan holda 
boshlang‘ich tezlik va uchib chiqish burchagining maqbul nisbatiga 
javob berishi lozim. 
Yadro sapchib turib yoki burilib ko‘krakdan irg‘itiladi. Ma’lumki, 
gorizontga nisbatan burchak ostida tashlangan har qanday jismning 
uchish uzoqligi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi. 

---

443
g
d
v
S
2
sin
2
⋅
=
bu yerda S – snaryadni uchish uzoqligi, v – snaryadning 
boshlang‘ich uchib chiqish tezligi; g – yer tortish kuchi ta’siridagi 
tezlanish; d – uchib chiqish burchagi; undan tashqari N – snaryadni 
qo‘ldan chiqarish nuqtasi balandligi ham ahamiyatga ega. Shunga 
qarab snaryadni uchib chiqish trayektoriyasi hosil bo‘ladi va snaryad 
tushgan joyda uni joy burchagini topish mumkin (v – joy burchagi). 
87-rasmda yadro uloqtirishda joy burchagi hosil bo‘lishini ko‘rishingiz 
mumkin. 
Shot Put - Introduction
Биомеханика