Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

232 

edilmişdir. Əsərdə yer alan bu iki ailənin bir-birinə bənzər xüsusiyyətləri də olduqca 

çoxdur. Hər iki ailədə çoxsaylı ailə üzvləri təqdim edilmiş, hər iki ailədə öz keçmişini 

axtaran bu arayış içərsində olan müəyyən psixi böhranlar keçirən gənc qızlardan söhbət 

açılmışdır: Türk qızı Asya və atası erməni, anası amerikan olan, anasının Ami deyə 

çağırdığı Armanuş Çakmakçıyan. 

Roman Qazançı ailəsinin ən kiçik qızı, ondoqquz yaşlı Zəlihənın nigahdankənar qeyri-

qanuni uşağından (kimliyi, əslində, kimliksizliyi yalnız özünə məlum olan bir atadan!) 

xilas olmaq üçün ginekoloq-doktora getməsinin təsviri ilə başlayır. İnsan psixologiyasına 

dərindən bələd olan Əlif Şəfəq müayinəxanaya yollanan Zəlihənın keçirdiyi həyəcanları, 

tərəddüdləri ifadə etmək üçün yolüstü bazara girib darçın və bər-bəzəkli stəkan-nəlbəki 

almasının təsvirindən istifadə etmişdir. Zamanı gecikdirməyə çalışan Zəlihə bu yolla 

özündən qaçmaq istəyir. 

Qazançı ailəsi ancaq qadınlardan ibarətdir. Eyni zamanda Çakmakçıyanlarda da qadınlar 

olduqca çoxdur. Zəlihə çox gözəl, daima kişilərin marağına səbəb olan bir xanımdır. O, 

romanda 19 yaşından 40 yaşına qədər təsvir edilmişdir. Bu müddət içərsində o daima 

mini ətəkdə, ətrafın diqqətini özünə cəlb etməkdən xoşlanan qadın kimi təsvir edilmişdir. 

Qazançı ailəsində hər xarakterdə qadın mövcuddur. Ailənin anası olan, türk qadınına xas 

adət-ənənələrlə yaşayan Gülsüm nənə (Ciciannə), cinlərlə söhbət edib fala baxmaqla 

məşğul olan Banu, həmişə əsəbi gəzən Fəridə, tarix müəlliməsi, bu səbəblə də bütün 

hadisələrə tarixi nəzərlərlə baxan Cevriyyə, ailədə ―qara qoyun‖ adlandırılan, ailənin 

üzqarası hesab edilən, atasız uşaq dünyaya gətirən, tatuirovka (döymə) işi ilə məşğul olan 

Zəlihə və ailənin ən kiçik yaşlı qadın nümayəndəsi atasının kimliyi bəlli olmadığı üçün 

bic hesab edilən Asyadır. Qazançı ailəsinin yeganə sağ qalan kişi fərdi Mustafadır. Bu 

ailədəki kişilər çox erkən yaşlarda vəfat edirlər. Ləvəndin atası Riza Səlim 60-a çatmamış 

dünyadan köçüb, Ləvənd özü 51 yaşında vəfat edib. Ailədəki başqa kişilər də müxtəlif 

səbəblərdən cavan yaşlarında dünyadan gediblər. Bu nəhs ənənə sonralar da davam edir. 

Qızların ərləri də eyni taleyi yaşayırlar. Mustafa Amerikaya getməklə bu qara 

qismətindən qaça biləcəyini düşünür. Bu, bir növ özü özündən qaçmaqdır. Əsərin sonuna 

qədər oxucu Musatafanı ancaq bu səbəblə Amerikaya getdiyini düşünür, halbuki əsas 

səbəb tamam başqadır. 

Mustafa Amerikada Roza adlı bir erməni xanımla evlənir. Roza əvvəl Çakmakçıyanların 

yeganə oğlu Barsam ilə ailə həyatı qurmuşdu. Ondan ayrıldıqdan sonra içində daima 

intiqam hissi daşıyır. Çakmakçıyanlardan intiqam almaq üçün nə edə biləcəyini 

fikirləşir… Və, nəhayət, tapır: bir türk kişisinə ərə getməyin bir erməni ailəsinə vurula 

biləcək ən ağır zərbə olduğunu, onlara güclü mənəvi-psixoloji təsir edəcəyini düşünərək 

Mustafa ilə ailə həyatı qurur. 

Armanuş nənəsi Şuşan Çakmakçıyanın (İstanbuliyanın!) uşaqlığının keçdiyi İstanbula 

getməyi qərarlaşdırır. Anasına atasının yanında San Fransiskoda olduğunu, atasına isə 

anasının yanında Arizonada olduğunu söyləyərək İstanbula, ögey atasının ailəsinin 

yanına gəlir. O, burda Qazançı ailəsinin xanımları ilə tanış olur. Burda biz bir sıra 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

233 

maraqlı məqamlara rast gəlirik. Anasına da digər xalaları kim xala deyən Asya ilə 

Armanuşun yaşadıqları bənzər psixi dünyanın bir çox məqamlarınını üst-üstə düşdüyünü 

görürük. Çakmakçıyanların da ailəsində mövcud olan fərdlər Şuşan, qızları Surpun, 

Zaruhi, Varsenig və Armanuşun atası, Rozanın iniqam almaq üçün bir türkdən istifadə 

etdiyi Barsam Çakmakşıyandır. Armanuş İtanbulda bir sıra yeni insanlarla tanış olur, o 

günə qədər ona bəlli olmayan yeni fikirlərə sahib olur. Bu insanları tanımasına kömək 

edən isə Asyadır. 

İlk dəfə hamilə olduğunu anası və bacılarına bir yemək süfrəsində açıqlayan on doqquz 

yaşlı Zəlihə heç vaxt dünyaya gətirdiyi uşağın atasının kim olduğu haqqında onlara 

məlumat vermir. Qızı ona heç vaxt ana demir. Asya ilə anası arasında dərin bir uçurum 

mövcuddur. Asya ilə Armanuşun arayış faktorları bir – birinə oxşasa da Asya hər şeyi 

bilməyə çox səy göstərmir. Ancaq ruhunda yaşadığı böhran – arayış onun insanlarla 

münasibətinə ciddi təsir göstərir. Çox saylı qadınların olduğu bu evdə Asya öz yolunu 

tapmaqda çətinlik çəkir. Onu fərqli məşğuliyyətlərə göndərən xala – anaları onun 

həyatında müəyyən rol oynayırlar. Əslində, valideynləri ilə münasibətin doğurduğu 

uçurum Asyanın həyatda atasız- bic olmasından irəli gəlmirdi. Onun anası Zəlihə da ata 

sevgisindən uzaq böyümüşdür. Zəlihənın uşaqlıq xatirələrindən onun ataları ilə 

yaşadıqları şüurlarında elə dərin bir iz qoymuşdur ki, atası ölərkən Zəlihə onun məzarına 

getmək istəmir. Hətta atalarına olan qəzəb Zəlihə ilə Mustafa arasında da uçurum yaradır. 

Əsərin əvvəllərində ginekoloqa gedən Zəlihənın küçədə ona söz atan taksi şoferindən 

sonra beynində oxuduğu bir kitabdan psixoloji bir məsləhəti xatırlaması oxucu üçün həm 

olduqca maraqlıdır, həm də İstanbul qadınının yaşadığı psixi vəziyyət haqqında məlumat 

verir: ―İstanbullu Kadınların Elkitabından Altın Feraset Kuralı: Sokakta sarkıntılığa 

uğradığında asla tepki verme, muhattap olma çünkü tacizcisine küfretmek şöyle dursun 

tepki veren kadın, tacizcisini daha da kışkırtmaktan öte bir şey yapmamış olur!‖ 

―İstanbullu Kadınların Elkitabından Gümüş Feraset Kuralı: Sokakta sarkıntılığa 

uğradığında sakın sinirlenme. Paniklenme, çünkü sarkıntılık karşısında sinirlenen ve aşırı 

tepki veren bir kadın sadece kendi işini zorlaştırmakla kalır!‖ (1,s.28-29). 

Qeyd edək ki, bu parçaları Zəlihə oxuduğu ―Qadın fərasəti‖ adlı kitabdan xatırlayır. Bu 

parça ilə biz bir qadının ona göstərilən davranışa necə cavab verməsi haqqında 

düşündüyünü görürük. Bətnindəki uşaqdan xilas olmaq istəyən Zəlihə həkimdə sinir 

böhranı keçirir və qərarından vaz keçir. Əsəbləri daima oyaq olan Zəlihəya vurulan 

çoxsaylı keyidici iynələr ona qətiyyən təsir etmir: ―HayıR, bi şey yapamadık,‖dedi 

sekreter migreni azmış gibi başını tutarak. ―Siz öyle avaz avaz bağıRıRken doktoRun bi 

şey yapması kabil olmadı tabi. Bi türlü bayılmadınız kuzum, ay o ne sayıklamalaR, 

bağRış çağRış, sonRa bi de küfRetmeye başladınız, teRbiyesiz, teRbiyesiz laflaR. Valla 

kaç senediR bu meslekteyim, böyle bi şey ne gördüm ne duydum.Onca moRfine ban 

mısın bile demediniz (1s.14-15). 

Yuxarda təqdim etdiyimiz parçada bir neçə psixoloji məqam nəzəri cəlb edir. Danışanda 

çətinlik çəkən və R hərfini çətinliklə tələffüz edən tibb bacısının megren xəstəliyinə 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

234 

düçardır. Sözləri tələffüz əziyyəti nevroloji xəstəlik də sayıla bilər. Bu parçadan ortaya 

çıxan digər fakt isə Zəlihənın sayıqlaması hadisəsinin özü yox, onun vaxtilə yaşadığı acı 

hadisənin təxtəlşüurda yer edib yuva qurması və uyğun məkan və şəraitdə (müalicəxana 

və həkim kreslosu!), münbit zəmində (morfin iynəsinin təsiri ilə üst şüurun yatması!) 

çöləvurumudur. 

Qeyd edək ki, yazıçının təsvir etdiyi Zəlihə və Asya obrazları ilə yazıçının özünün 

arasında müəyyən bənzərlik mövcuddur. Əlif Şəfəq özü də uşaqlıq illərini nənəsinin 

himayəsində keçirmişdir. O, öz anasına uzun illər ―abla‖ (böyük bacı) demişdir: ―Anneler 

Gününde anneme hediye aldım elbette, alırım. Sadece ona değil, anneanneme de. Çünkü 

bana bebekken bakan anneannem Fahriye Hanım. Anneme ―abla‖ demişim bir müddet, 

hep çalıştı ben çocukken. Beni ilk çocuklukta anneannem yetiştirdi 

aslında.Romanlarımda anlattığım tüm hurafeler, batıl inançlar ondan geçti bana‖ (3). 

Bütün bunlar yazıçının doğurdan da özünün əsk etdirdiyi qəhramanların psixi 

vəziyyətlərini də daha real yaşayaraq qələmə almasına imkan vermişdir. Asya kimi ana 

və ata qayğısından uzaq, Zəlihə kimi ata sevgisindən məhrum böyüsə də (Qeyd edək ki, 

yazıçı uzun müddət atasını görmədən yaşamışdır) o öz övladına bütün ruhu ilə bağlı 

olmağı bacarmışdır. Bu baxımdan, Əlif Şəfəq Zəlihədan daha şanslıdır. Yazıçı 

xoşbəxtliyini və ana olmağı qərarlaşdırdığını aşiq olmasında və məhəbbət üzərində ailə 

qurması ilə bağlamışdır. 

Əlif Şəfəqlə romanın digər obrazlardan biri olan Armanuş obrazı arasında da bənzərliklər 

mövcuddur. Qeyd edək ki, yazıçı xarici ölkələrdə çox yaşamış və bu illərdəki kitablarla 

olan münasibətini belə izah etmişdir: ―Baston`daki hallerime tebessüm ediyorum. Tek 

başına minnacık bir öğrenci odasında dasında yaşayan, kütüphanelerde sabahlayan, 

İngilizce roman yazmaya kalkan, gece gündüz yazan, hayal dünyasında yaşayan, son 

derece asosyal, yemek yapmayı bilmeyen ve elmayla beslenen, günde iki kilo elma yiyip, 

sigara kahve içip durmadan yazan biraz kaçık bir kadın o. Ama yıpratıcı. Hem duygusal 

hem de bedensel olarak yıpratıcı‖. Gördüyümüz kimi, yazıçı ilə kitab tiryəkisi və oxumaq 

həvəskarı olan Armanuşun arasında bənzərlik vardır. 

Qazançı ailəsinin qızlarından biri olan Fəridəyə həkimlərin qoyduğu diaq-nozdan söhbət 

açan Əlif Şəfəq bununla türk insanınının stresə olan münasibətini açıqlayır: ―Feride‘ye 

konulan ilk teşhis ―stres ülseri‖ydi. Ailede kimsenin ciddiye almadığı bir teşhisti bu, ne 

de olsa ―stres kelimesi bir nevi tekerleme halini almıştı. Stres aşağı, stres yukarı… 

(1,s.34). 

Bununla yazıçı Şərq insanının lazımi məqamlarda xəstəliyə biganə qaldığını, lazım 

olmayanda isə, əksinə, daha çox narahat olduğunu göstərmişdir. Əsərin sonrakı 

hissələrində biz Fəridənin keçrdiyi psixi xəstəliyin ―Majör depresif bozukluk‖ adlanan 

insanın əhvalının həm yüksək, həm də pis olması ilə müşahidə olunan depressiya 

xəstəliyi olduğu ortaya çıxır. (6) 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

235 

Romanda Qazançı ailəsinin timsalında dünyəvi və dini məqamlar sıx-sıx qarşılaşdırılır, 

müxtəlif dinə mənsub fərdlərin qurduğu ailələrin sosial-məişət problemlərinin, cəmiyyət 

arasında tutduqları mövqelərin fərqliliklərinə, onların psixoloji ovqatlarına, personajların 

xarakterlərinin formalaşmasında roluna işarə vurulur. Romanda ―Qur‘ani-Kərim‖dən 

surələr, Məhəmməd peyğəmbərdən (ə.ə.s.) hədislər təqdim olunur, Cicianne və Banu 

obrazları vasətəsi ilə dini fikirlər ortaya sərilir, şərh və yozumlardan bəhs edilir. Əsərin 

müvafiq yerlərinə üzvi surətdə daxil edilən bu məqamlar, o cümlədən Banunun ―xeyir və 

şər mələklərinin açıqlamaları‖, falçılığı yazıçıya bir çox dərin mətləbləri açmaq işidə 

bədii priyom kimi lazım olmuşdur. Məsələn, tez-tez fal açan Banuya onun ―cinləri‖ 

Ağulu və Şəkərşərbət Asyanın atasının kim olduğunu və Armanuşun nənəsi Şuşanın 

keçmişi, İstanbul həyatı ilə bağlı faktları söyləyirlər. 

Romanda xeyli fəlsəfi məqamlar, müəllif təhkiyəsi vasitəsilə müxtəlif fəlsəfi 

konsepsiyalarla mübahisə və mülahizələr mövcuddur, xüsusilə, gerçək və fəlsəfi zaman 

məhfumu haqqında Berqsonla, Tanpınarın düşüncələrinə bildirilən münasibət xeyli 

maraqlıdır. (1, s.101) 

Qazançı ailəsinin ən kiçik sakini Asyanın atasız böyüməsi onun həyata baxışında 

müəyyən fərqliliklər yaratmışdır. Özünə qapanan, ancaq öz doğruları ilə yaşayan bu qızın 

şəxsi manifesti – həyata baxış tərzi formalaşmışdır. Bu ―manifestonun‖ maddələrini 

formalaşdıran faktorlar psixoloji cəhətdən düzgün işıqlandırılmış, yazıçı bic olaraq 

dünyaya gətirilən, anasına xala deyən Asyanın ruh halını, mənəvi-psixi portretini 

mükəmməl çəkmişdir: 

―Birinci Madde: Yaşadığın hayatı sevmek için bir sebep bulamıyorsan yaşadığın hayatı 

seviyormuş gibi yapma. 

….Yedinci Madde:Var olmak için yeteneğin ya da geçerli bir sebebin yoksa, sadece 

tahammül et hayata.‖(1, s.133-134) 

Əlbəttə, həyata öz baxış tərzi olan, atasının kim olduğunu bilməyən, yalnız atası haqqında 

xəyal qurmaqla bu boşluğu dolduran, öz doğma anasına nə üçün xala dediyini və evdəki 

bütün xalaların ona analıq etməsinin səbəblərini qavramayan gənc bir qızın ailədə 

münasibətlərinin normal olmaması, davranış və hərəkətlərində, kişilərlə qurduğu dostluq 

və intim yaxınlıqlarda sanki öz taleyindən qisas alma kin və küdurətinin yatması qədər 

təbii bir şey olmaz. İstedadlı yazıçı bütün bunların – insan beyninə uşaqlıqdan vurulmuş 

maddi-mənəvi travmanın onun şəxsiyyətinin formalaşması prosesində gec-tez neqativ rol 

oynayacağını dəqiq şəkildə əsaslandırmışdır. ―Zamana güvənməyəcək qədər bədbin‖, 

―həyata zərrə qədər etimadı olmayan‖ Asyanın anasına və öz taleyinə olan qəzəbi bir 

neçə cümləyə sığdırılır: ―Bilmez miyim, dedi Asya gözlerinden ürkütücü bir bakışla. 

―Tam da bana hamile kalıp evlilik dışı dünyaya getirdiğin yaştayım‖. (1, s.136) 

Zəlihə özü də doğma atasına nifrət bəsləyir. Romanda bu kin və qəzəb hisslərinin 

psixoloji motivləri əsaslandırılır. Qız uşaqlarının əksər türk ailələrində qorxu və təzyiq 

altında, şəfqət və mərhəmətsiz böyüdüldükləri gerçəyi dilə gətirilir. Bu elə bir qorxudur 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

236 

ki, hətta ölümdən sonra da kabus kimi evdə dolaşır, hər yerdə onları izləyir. Bu hisslər 

atası ölərkən kədərlənməsi gərəkən uşaqlarda bir rahatlama, gizli bir sevinc, həzz 

duyğusu yaradır. Zəlihə sağlığında soruşa bilmədiklərini atasının ölümündən sonra 

soruşur, onu məzarında sorğulayır, ona və bacılarına verilən bu əzabların səbəblərini 

bilmək istəyir, cavab ala bilməyəcəyini bilsə də soruşur, beləliklə, ruhi bir boşalma hiss 

edir, illərcə içərisində daşıdıqlarını, gizlətdiklərini sərbəst şəkildə dilə gətirir:―… Tek 

gidip, mezartaşının yanı başında bağdaş kuracak ve babasına hayattayken cevapsız 

bıraktığı soruları soracaktı. Kendi evlatlarına karşı neden o kadar haşin ve sevgisiz 

davrandığını, onları neden disiplin tabir ettuği cendereye tabi tuttuğunu bilmek istiyordu. 

Hayaletinin nasıl hala herkese musallat olduğunu, hala günün olmadık saatlerinde 

mevsudiyetleriyle babalarını rahatsız etmekten korkarak nasıl sesini alçaltıklarını bilip 

bilmediğini sormak istiyordu.‖ (1, s.319) 

Bəlkə də Zəlihənın Mustafa ilə yaşadığı çəkişməyə, bu çəkişmənin böyük bir faciə ilə 

nəticələnməsinə və ömürlük bic damğası vurulacaq olan uşağı dünyaya gətirməsinə səbəb 

də elə mühafizəkar və qəddar bir atadan aldığı tərbiyə nəticəsin-də onun özünə – doğma 

atasına bəslədiyi kin, nifrət hissi idi. Burada məhşur psixiatr Ziqmund Freydin 

analizlərinin xatırlatmaqda yarar var (2). 

Bənzər hisslər Mustafada da mövcud idi. O da daim mini yubka geyinən, dünyanı vecinə 

almayan özündən kiçik bacısını ailələrinin başını aşağı edə biləcək qüvvə kimi görür. 

Ona qarşı ürəyində kin və qəzəb hissləri olan Musatafanın Zəlihə ilə yaşadığı vəziyyəti 

təsvir edərkən yazıçı ―Mustafa kız kardeşinden bu kadar nefret ettiğini 

bilmiyordu.‖ifadəsindən istifadə etmişdir.Yazıçı Mustafanın bacısına etdiyini Zəlihəya 

heç vaxt keçməyəcək yara vurmaq istəyi kimi izah edir. Aralarında az yaş fərqi olan bu 

iki bacı-qardaş arasında yaşanan dəhşətli hadisə Mustafanın Türkiyədən ömürlük 

uzaqlaşmasına səbəb olur. Arizonada yaşamağa başlayan və orda erməni Şuşanın oğlu 

Barsamın keçmiş arvadı Roza ilə evlənən Mustafa heç vaxt Rozanın baldızları, qaynanası 

və ərindən intiqam almaq üçün bir silah olduğunu bilmir. O bir dəfə anasından Zəlihənın 

uşağının atasının kim olduğunu telefonda soruşur. Anasından ayrıldığı keçmiş nişanlısı 

cavabını alır. 

Mustafanın Türkiyəyə qayıtmaq istəməməsinə səbəblərdən biri də Qazançı ailəsindəki 

kişilərin 40 yaşından çox yaşamaması qorxusudur. O, bununla alın yazısından qaçmaq, 

zamanın axışını dayandırmaq istəyir. Lakin ögey qızı Armanuşun İstanbulda olduğunu 

bildiyi zaman məcburən iyirmi il əvvəl çıxdığı İstanbula, ailəsinin yanına qayıtmaq 

məcburiyyətində qalır. Bacısı Banudan Asyanin atasının kim olduğunu soruşarkən 

Mustafa bacısına sənin fallarında çıxmadı mı deyir. Ancaq Banu Ağulu bəyin (cinlərdən 

birinin adı!) ona Asyanın atası haqqında ona dediklərini qardaşına demir. Çünkü bu 

reallığı Banu özü özünə belə təkrarlamaq istəmir. Ölənə qədər Mustafa Asyanın atasının 

kim olduğunu bilmir. 

Mustafanın və Qazançı ailəsinin başçısı, uşaqlarının xəyalında acı xatirələrlə qalan 

Ləvənd (Levon) Qazançının uşaqlarına qarşı acımasız olmasına səbəb də, deyəsən, onun 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

237 

da anasız, yəni Şərminsiz – erməni qızı Şuşansız keçən günləri olmuşdur. Armanuşun 

nənəsi, uşaq yaşlarında ailəsindən uzaq düşən Şuşan körpələr evində böyüyür. Səlim 

Qazançı ilə ailə qurur və bu evlilkdən Ləvənd- Levon dünyaya gəlir. İslamı qəbul edən 

Şuşan – Şərmin bir gün vaxtilə Amerikaya köç edən qardaşının təkidiylə onun yanına – 

Amerikaya gedir. İki xatirə qoyaraq. Biri sonralar bütün reallıqları ortaya çıxaran nar 

formalı yaxa sancağı, ikincisi də oğlu Ləvəndi – Levonu! Körpə uşağını geridə qoyub 

gedən, müsəlmanlığı qəbul etmiş erməni qızı Şuşan atalarından qalan yolu davam 

etdirməyi fikirləşir. Bütün bunlar daha sonra Ləvənd Qazançının psixologiyasında 

özünün də bilmədiyi izlər qoyur. Bu izlər onu sevgisiz, şəfqət göstərməyi bacarmayan, 

mərhəmətsiz despot kimi formalaşdırır. Eyni sevgisizlik onun öz övladlarında təzahür 

edir və bununla da onun iki övladı bir- birinə şüuraltı bir qəzəblə yaşayır. Bu qəzəb bu iki 

bacı- qardaşın həyatında və vicdanında silinməsi mümkünsüz acı xatirəyə səbəb olur. 

Əsərin sonlarında Zəlihə ölmüş qardaşı, ailədə ―qara qoyun‖ deyə səsələnməsinə 

səbəbkar, dünyaya gətirdiyi bic uşağın atası, qardaşı Mustafanın qızı Asyaya atası 

olduğunu deməyin lazımlı olduğunu düşünür… Və acı həqiqəti qızına deyir. Uzun illər 

anasına xala deməklə özündən, həyatından və anasına bəslədiyi kindən xilas yolu kimi 

onu xala deyə səsləyən Asya ana-xala təzadı içərisində yaşarkən, dayı-ata təzadına da 

tutulur. Daha doğrusu, ana – xala təzadı içərisində çabalarkən, bu səfər ikinci bir təzadın 

(dayı – ata dilemmasının!) şokunu yaşayır. 

Əsərin bədii toxumasında simvol və rəmzlərin yeri aydın şəkildə dərk edilir. Romanın 

fəsillərinə verilən adların rəmzi xarakter daşıması da əsərin sonunda məlum olur. Belə ki, 

on səkkiz fəsildən ibarət olan romanın fəsilləri ―Darçın‖, ―Quru qayısı‖, ―Toz şəkər‖, 

―Antep fıstığı‖, ―Badam‖, ―Buğda‖, ―Quru incir‖ və s. kimi simvolik adlar daşıyır. Bu 

başlıqlar Mustafa Qazançının ən çox sevdiyi yemək olan ―aşurə‖nin (şirin hədiyə bənzər 

yemək növü) hazırlanmasında (başqa sözlə, Mustafanın qətlində!) istifadə olunan quru 

yemiş və ədviyyələrin adlarıdır! 

 

Qəmər Alxanova 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

“Çağdaş dünya ədəbiyyatı. Ədəbi söhbətlər. Müsahibələr.”.

 

Ə

dəbi-kulturoloji tərcümə e-Antologiyası 

Yeni Yazarlar və Sənətçilər Qurumu

 

–

 

www.kitabxana.net

 

–

 

Milli Virtual Kitabxana 

 

238 

Attila İlhan 

 

Attila İlhan Türkiyə Cümhuriyyətinin ədəbiyyatına, tarixinə, incəsənətinə, ictimai fikrinə 

təsir etmiş unudulmaz şəxslərdən, dəyərli  şairlərdən biridir. Şairin şerləri sanki canlıdır, 

sən ordasan, şerdəki mövzu sənin qucağındadır, o sənsən, onlar sənin başına gələnlərdir. 

Hadisələri bu qədər parlaq, bu qədər incəlikləri ilə vermək Attila İlhan sənətinin 

ustalığıdır: 

geceyarıları  

tenhadır buraları  

ne in ne cin  

kırmızı lambası  

sanki kan damlası  

demiryolu geçidinin  

  

dağılmış su dumanı şimşekli bir karanlığa  

yağmurun altında çınar  

çınarın altında o karartı  

bırakılmış bir araba  

34 FN 346  

sağ arka lastiği yırtılmış  

camlarında kurşun delikleri  

içinde barut kokusu var  

hala çalışıyor silecekleri  

bir sola bir sağa  

bir sola bir sağa  

 

(34 FN 346 -  ―Korkunun Krallığı‖ ) 

Attila İlhan 1925-ci il iyun ayının 15-i Menemendə doğulub. Onun tam adı Attila Hamdi 

İlhandır.İlk və orta təhsilinin böyük hissəsini İzmir və atasının işi ilə bağlı olaraq