Yillarda turkiya reja kirish I bob

1918-1945-YILLARDA TURKIYA
Reja
KIRISH
I BOB.
Ma’lumki birinchi jahon urushida Kayzer Germaniyasi va Avstriya – Vengriya bilan ittifoqchi bo‘lgan turkiya uzoqqa cho‘zilgan imperialistik urush harakatlarida ishtirok etdi. Turkiya uzoqqa cho‘zilgan imperialistik urush harakatlarida ishtirok etdi. Urush turkiyaning ijtimoiy , siyosiy, iqtisodiy ahvoliga og‘ir ta’sir qildi. 1918 yil boshidan boshlab mamlakatda inqilobiy ko‘tarilishi davri boshlandi. Shaharlarda norozilik harakatlari avj ola bordi. Qishloq joylarda harakatga kelgan yuz minglab dehqonlar partizan otryadlari tuzib o‘z huquqlari uchun , tinchlik uchun, xalqqa qarshi urushga, german zo‘ravonligiag qarshi qurolli kurash olib bordilar, frontlarda intizom bo‘ashib ketdi, askarlar jang qilishdan bosh torta boshladilar. Kavkazni bosib olishga uringan Turkiya muvaffaqiyatsizlikka uchrab , ayni vaqtda ingliz qurolli kuchlarining Mesopotamiya, Faoastin, Suriyadagi kuchayib borgan siquviga turk qo‘shinlari bardosh bera olmaydigan holatga tushib qoldilar. 1918 yil 30 oktyabrida turkiya ittifoqchilar bilan mudros deb aalgan yarash bitimini tuzib, taslim bo‘ldi. Yarash bitimi shartlari og‘ir edi. G‘olib antanta davlatlari amalda turkiyaning xoxlagan yerini okuppatsiya qilish huquqini oldilar. Turk armiyasi demobilizatsiya qilinadigan bo‘ldi, mamlakatdagi mavjud harbiy anjomlar Antanta mamlakatlariga berildi. Turk hukumati ustidan ittifoqchilarning nazorati o‘rnatildi. Usmon imperiyasining mustaqil davlat sifatidagi saqlanib qolishi xavf ostida qoldirildi.

Turk xalqining milliy ozodlik kurashini boshlanishi. Mudros yarashuvi bitimi tuzilgandan keyin sulton Mexmed VI Voxididdin va uning hukumati antanta mamlakatlari qo‘lida amalda qo‘g‘irchoq bo‘lib qoldi. Yarashuv bitimi tuzilishi bilan Angliya turk xalqini asoratga solish, Turkiyani o‘z mustamlakasiga aylantirish uchun o‘z qo‘shinlarini turkiya hududiga kirita boshladi. Yarashuvdan keyingi olti oy ichida Angliya anatoliyaning janubi – sharqiy qismini, Fransiya bilan birga esa sharqiy Frakiyani va qora dengiz bo‘g‘ozlari zonasini okupatsiya qildi. Angliya imperialistlarining agressiv harakatlari okupatsiya qilingan rayonlardagi o‘zboshimchalik, zshravonliklari turk xalqining norziligini uyg‘otdi. Urush yillaridayoq tuzilgan partizan otryadlari endilkda interventlarga qarshi kurashga kirishdilar. Ayni vaqtda shaharlarda ayniqsa Istambulda ishchi tashkilotlari o‘z faoliyatini kuchaytirdilar. Ular orasida Turkiya sotsialistik ishchi – dehqon partiyasi ko‘zga ko‘ringan o‘rinini egallay bordi. Imperialistlar tomonidan Turkiyani bo‘lib yuborishni ko‘zlash va ingliz intervensiyasi turk milliy burjuaziyasi va u bilan bog‘liq toifalarni ham harakatga keltirdi. Ular xam bu davrda imperialistlarga qarshilik ko‘rsatish maqsadini quvonch , turk milliy mustaqil davlatini tuzishni ko‘zlovchi o‘z tashkilotlarini tuza boshladilar. Birmuncha keng tarqalgan tashkilotlardan bo‘lib “Huquqlarni himoya qilish jamiyatlari” (turk millati huquqlari) maydonga chiqdi. Bu vaqtda milliy burjuaziya lagerida Mustafo Kamol Otaturk muhim rol o‘ynay boshladi. ! 1918-1923 yillarda milliy ozodlik kurashiga rahbarlik qildi. Turk burjuaziya millatparvarlari uning nomi bilan o‘zlarini kamolchilar deb ataganlar.