Yodgorliklarini

Am aliy-dekorativ s a n ’at asarlarini t a ’mirlash v a q tid a katta 
hajmdagi ishlar qilinishi m um kin. Qaytariluvchi (tirajlangan) 
unsurlar ba’zi yodgorliklarda ko‘p joyni egallaydi. M asalan, Sharq 
m e’m orchiligida girihlar kokp ishlatilgan. Ularni ta ’m irlash nis- 
batan yengil. Islimiy naqshlarni ta ’mirlash qiyinroq, chTinki unda 
o ‘zgarish, unsurlarining joyi girihnikidek bogklangan e m as. Yo-

---

zuvlarning tushib ketgan qismi aniq bo ‘lsa (m asalan, Q u r’on 
oyatini), to ‘la ta ’mirlash to ‘g‘ri deb hisoblanadi.
Amaliy san'at asari nam unasi b o klmish buyum larni aw algi 
vaqtda ko‘pincha qayta ishlanar yoki ko'rinishi dastlabki holiga 
yaqinlashtirilar va yaltiratilar edi. Hozirgi vaqtda bunday qilin- 
m aydi. Asliyat m u stah k am lan ad i, iflosliklardan to zalan ad i, 
to'ldirilgan qism lar bo ‘g ‘iqroq rangga bo'yaladi. Ba’zan yangi 
joylarda asliyat taassurotini berish uchun obidaga sun’iy ravishda 
«asrlar gardi» beriladi.
Butunlay y o 'q b o ‘lib, qayta qurilgan «obida» m ohiyatan 
yodgorlik emas. Bu yangilik yoki asl kattaligidagi maketdir. Biroq 
b u kabi ishni qUm aslikning iloji b o ‘lm aganda u n i qadim gi 
m e'm orlikni yaxshi biladigan mutaxassisga topshirish kerak. Yan- 
gilikni qo ‘llash katta, m asalan, shaharsozlik m uam m olarini hal 
qilishda o ‘zini oqlaydi. Venetsiyadagi Avliyo M ark maydonidagi 
qo ‘ng‘iroqxona, Moskva Kremlining 1812-yilda portlatilgan burj- 
lari, Mixaylovskoe usadbasi kabi obidalarda yangiliklar qo ‘lla- 
nishi to‘g‘ri deb topilgan. Qayta qurilayotgan bino albatta o ‘z o ‘mida 
boMishi, atrofi esa o ‘zining asosiy sifatlarini saqlab qolgan holda 
boMishi kerak. Buzilib ketgan binoning buzilishdan aw algi sha- 
harsozlik holati keyingi o ‘zgarishlari bilan tiklanadi.
Yodgorlik o ‘z muhiti bilan cham barchas bog‘langan ekan, u 
o ‘z joyida saqlanishi kerak. Venetsiya xartiyasida yodgorlikni joyi- 
d a n ko'chirish man qilingan. Faqat saqlab qolish m aqsadidagina 
ko kchirishga ruxsat etiladi. Suv ostida qolib ketadigan, yodgorlik­
ka sayyoh yetib borishi juda qiyin bo ‘lgan hollardagina uni o ‘rnidan 
ko'chirish m um kin. Qadimgi qishloq im oratlarini ham tevaragi 
tez o'zgarishi natijasida ko‘chirishga to ‘g ‘ri keladi. Rusiyada Ik- 
kinchi Jahon um shidan keyin suv ostida qolib ketadigan yog‘och- 
d a n qurilgan m e'm oriy yodgorliklarni boshqa joylarga ko‘chirish 
om m aviy tus oldi. U lar ko'proq rohibxonalarga (m onastirlarga) 
ko ‘chirildi. Bu ularni saqlash im koniyatini bersa-da, biroq ular 
yangi joylardagi inshootlarga m os kelm as, yot edi.
Bu sohadagi keyingi bosqich — usti ochiq muzeylar tashkil 
qilish bo‘ldi. Dastlab bunday m uzeylarda ham tajribasizlik bilindi. 
C h u n o n ch i, Kiji pogosti m ajm uasining yon id a rus yog‘och

---

m e'm orchiligining nam unalari hech qanday tizimsiz q o ‘yildi. 
Hozirgi vaqtda ko‘chirib kelingan yodgorliklami joylashtirishda 
ancha tajribalar to ‘planib qolgan. M e'm oriy m uzeylar inshoot- 
lar yig'im i emas, ular yaxlit organizm sifatida tuzilishi kerak. 
U sti ochiq m uzeylarda nafaqat qurilish m adaniyati aks etadi, 
balki biror hududning (tum anning) moddiy m adaniyati aks et- 
tiriladi. Bu sohadagi yana boshqa yo‘l — me ’moriy-etnografik muzey 
tashkil qilishdir. H ududiy muzeylar tarmoq tariqasida tashkil etilishi 
maqsadga muvofiq. H ar bir m uzey o ‘ziga xos jihatlar b o 'y ich a 
mayda hududiy va etnik alomatlarga ko‘ra alohida-alohida zonalar- 
ga b o lin ish i kerak. Zonalardagi inshootlarning tarkibi va o'zaro 
joylashuvini m um kin qadar o ‘z joyida hukm surgan usullarda 
takrorlash zarur. H ar b ir zona maxsus parda, to'siq vazifasini 
o ‘taydigan daraxtlar bilan to ‘silishi kerak. M uzeylarga k o ‘proq 
katta yo‘llardan uzoqda joylashgan, o ‘z o ‘m ida saqlana olinm ay- 
digan in sh o o tlar olib kelinadi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, 
m uzeylarga ju d a yaxshi, qim m atli inshootlarni olib kelishga ha- 
rakat qilish h am n o to ‘g ‘ri. C hunki hududlar o'zlarining yuksak 
darajali yodgorliklaridan m ahrum bo ‘ladilar. Mavjud m e'm o riy
m ajm ualardan eng m uhim inshootlarni olish qolganlarini saqlab 
qoiishga zarar yetkazadi.
M uzeylarning maxsus turlari m uzey-^o 'riqxona (yoki m uzey- 
rezervatlar) dir. U lar m e'm oriy va etnografik jihatlardan tarixiy 
inshootlar ko ‘pro q saqlangan shahar qism larida va qishloqlarda 
tashkil etiladi. U larning saqlash zonalari ajratilib qo‘yilishi zarur. 
M uzey-rezervatlar obidalarni ko‘chirib olib kelishdagi qusur- 
larni kamaytirishga im koniyat beradi.