Yodgorliklarini

1 .4 .1 -r a s m . 
Sam arqand sh. Tarixiy muhit. Chorsu a tro fi.
1 . 4 .2 - r a s m . 
Sam arqand sh. Chorsu savdo gumbazining ta ’m irchilikda 
noan’anaviy bo'lgan m etall (tunuka) bilan qoplanganligiga misol 
(XX asrdagi ko'rinishi).

---

T a ’m irc h i-m e 'm o r o ‘z faoliyatida sh u n d ay ho llar bilan 
uchrashadiki, ular maxsus bilim talab qiladi. Bu hollar tarix 
yodgorliklarini, xiyobonlarni, san'at asarlarini ta'm irlashdan, 
yo*q bo ‘lib ketgan yodgorlikni qayta qurishdan va usti ochiq 
m uzeylarni tashkil qilishdan iborat.
Tarix yodgorliklarini ta'mirlash ham um um iy, y a 'n i m e’­
m o riy yodgorliklarni ta'm irlash qoidalariga bo'ysunadi. 0 ‘ziga 
xos xususiyati shundan iboratki, m uayyan tarixiy davrga alo - 
h id a e ’tibor beriladi. Yodgorlikning tarixiy qim m atini ochishda 
ikki o ‘zaro teskari usul bor. Birinchisi, yodgorlikka tarixiy huj- 
jat d e b qaraladi va asosan konservatsiya ham d a ju z ’iy ta ’mirlash 
b ila n kifoyalanadi. Ikkinchisi, birinchisiga teskari usul b o'lib, 
u n d a yodgorlik m uayyan, tarixan qim m atli shaxs va voqea bilan 
bog4liq davrdagi holatga qaytariladi. T om oshabin o ‘sha davrga 
kirib ketganday bo‘ladi. Ikkinchi usul ko‘p hollarda to ‘la ta'm irni 
ta la b qiladi. B a'zan soxtalikka yaqinlashtirib qo'yadi. Birinchi 
usul zam onaviy ta 'm ir nazariyasiga m os kelsa-da, am alda ik­
k in c h i usul ko‘p q o 'llan ilad i. Ikki usuldan birini tanlashda 
m u ay y an sharoitga qaraladi. Y echim tan lash d a ichki jihozning 
(m eb el, buyum larning) ham ta ’siri nazarda tutiladi.
Tarix yodgorligi ayni vaqtda me ’moriy yodgorlik ham bo‘lganda, 
tarix iy asliyatni saqlab qolish istagi badiiy jihatlarni to ‘la ochish 
istagiga qarshi turishi h am m um kin. M uam m oni hal qilishda 
ko 4pchilikning fikriga tayanish kerak b o kladi.
B o g ‘ va xiyobonlarni t a ’mirlash ch u q u r maxsus bilim larni 
ta la b etadi. Qadimgi bog‘, xiyobonlarda tabiatga m unosabatning, 
dunyoqarashning aks ettirilishi, «yashil arxitektura»ning fasllar 
va yi liar davomida tabiiy ravishda o ‘zgarishi bu xildagi ta ’mirning 
s h a rtli ekanligini ko‘rsatadi. Uning xususiyatlaridan biri shundan 
iboratki, eski holga qaytish daraxtlami yokq qilish orqaligina erishi- 
ladi. Vujudga keladigan ziddiyatni kom prom is (kelishuv) orqali 
y um shatish mumkin. 0 ‘zi o*sib chiqqan va kompozitsiyani buza- 
y o tg a n o ‘sim liklardan tozalash ch o ralari b o g \ xiyobonlarni 
ta 'ra irla sh d a shubhasiz to ‘g‘ri choralardan biri hisoblanadi.

---

Manzaraviy xiyobonlarda o ‘zi o*sib chiqqan daraxtlar um um iy 
kompozitsiyani buzm asa ham da xiyobonning dastlabki holatiga 
urg‘u berish uchun xizmat qilsa, ulam i mustasno sifatida qoldi- 
rish maqsadga muvofiq bo‘!adi. M anzarali xiyobonlarda eski d a ­
raxtlar o kmiga yosh daraxtlar — nihollar o ‘tkazish xiyobonlarni 
asta-sekin bosqichm a-bosqich yangilash im koniyatini beradi. 
B undaxiyobon kokrinishida keskin o ‘zgarish yuz berm aydi. D a- 
raxtlarni yoppasiga yoshartirish m untazam (regulyar), rejali xiyo­
bonlarda qo'llaniladi.
Bogk va xiyobonlarni ta ’mirlash jarayonida bir n e c h a qiyin- 
chiliklarga duch kelinadi. C hunonchi, yosh va qari daraxtlarni 
yonm a-yon o ‘sishi qiyin kechadi. O 'sim liklarning ba’zilari hozir 
yo‘q bo ‘lib ketgan yoki xiyobonlar aw algidek ozchilikka emas, 
balki ko‘pchiiikka mo'ijallanishi mumkin. Sharq bog'larining o ‘ziga 
xos xususiyatlari bor. U lar ichidagi asosiysi mevali va m an zarali 
daraxtlaming birlikda keng qo kllanilishidir. Ulami ta ’m irlash usul- 
lari maxsus tadqiqotlar o'tkazishni talab qiladi.
M e’moriy yodgorliklardagi s a n ’at asarlarini t a ’mirlash katta 
aham iyatga ega. N aqsh, surat, mebel, haykal, ichki jih o z — shu- 
lar jum lasidandir. Boshqa maxsus sohadagi xodim lar ham jalb 
qilinadi, ta ’m irchi m e'm o r u bilan birga ishda a lb atta ishtirok 
etishi zarur bo‘ladi.
M uzey ishida san'at asarlarini ta ’mirlashning bir n e c h a usul- 
lari shakllangan. Asosan m ustahkam lash q o ‘llaniladi. K ir, iflos- 
liklar tozalanadi. Q o ‘shim chalar kam ishlatiladi. A slid an aniq 
farqlaydigan usullar qokllaniladi. Rang ko‘chgan jo y la r levkos 
moddasi bilan to ‘ldiri!adi va ustidan shartli holda b o ‘yalad i. Tu- 
shib ketgan qism o ‘rni ba’zan gips bilan to ‘lgka zilad i.M e ’m oriy 
yodgorlikdagi devoriy surat, haykallarni ta ’mirlashda h am m u­
zey ishidagj usullardan foydaJaniladi.