Yodgorliklarini

partish ta rz d a bajarilayotganligini qaygkurib yozadi. N atijad a b u n ­
day sifatsiz bajarilgan k o sh in la r 
koshinburish
tax tasin in g yodgor- 
likdagi asl h o latid an keskin ajralib qolayotganligini va k o ‘p o 'tm ay
buzilib tushayotganligini ta n q id qiladi. T a’m irchi usta yodgorlik­
ning devoriari tiklangach, u n in g sirtiga tegishli koshin naqshlam i 
o ra d a n k am id a 1-2 yil o 4 g a c h ishlanishining m aqsadga muvofiq 
ekanligini tu sh u n tirad i. C h u n k i devoriy va gum baziy g‘ ishtlar ana 
sh u vaqt ichida sezilm as d arajad a o ‘z og'irligi tufayli bosilishini, 
m e'm o rch ilik d a bu voqeani 
“shishtishom
"deyilishini. ag ar glishtlar 
bo silm asd an devorga k osh in taxtasi o ‘rnatilsa, d evor bilan ko­
shin bu rish taxtasi o rasid a ajralish hosil b o iib , koshin taxtaning 
q o ‘po rilishini va ozgina tu rtk i bo4sa, ko‘chib tushishi m um kinli- 
gini yozadi. M isol tariqasida 1985-yilda S am arqandda, 1987-yilda 
esa Buxorodagi ayrim yodgorliklam i ta ’mirlashda q o ila n ilg a n katta 
hajm dagi ko sh inlarn ing qulab tushganligini k o ‘rsatadi.
T a ’m irch i usta m e ’m o riy obidalar u m rin in g h ozirgi vaqtda 
q isq arish sab ab larin in g asosiylaridan biri u larning y u q o ri qismi
— to m id a n ta rq a la d ig a n n a m lik deb biladi. Bu n am lik k a qarshi 
ularning tom larini yengil va tejam li tarzda zam onaviy uslubda qayta 
ishlash ni ta k lif etad i va b u uslubni o ‘zi S am arq an d ag i N o d ir 
d ev o n b eg i ( “ S h erd o ri b e r u n ” ) m adrasasini ta 'm irla sh ja ra y o n i­
da q o ‘Ilaydi. U staning bu usuli ob idalartom in i yopishda, o ‘tm ishda 
0 ‘rta O siyo m e 'm o rla ri qoM lagan xataba usulidan farq qilib, kam 
xarajat, tez bajarilishi va yaxshi samarasi bilan ajralib tu rad i. U nga 
k o ‘ra h u jra larn in g rav o q lari o ‘rtasidan yuqoriga d e v o r k o ‘tarib, 
h a r b ir devorga 70x80 sm kattalikdagi teshiklar q o ‘yiladi. Bu 
te sh ik la r ravoq va g u m b a z la r sahniga ch iq ib xabar o lish va havo- 
n in g ay lan ib tu rish i u c h u n m o ‘ljallanadi.
D e v o rn i h u jra la r g u m b a zin in g yuqori q ism id an 4 0 -5 0 sm 
b a la n d lik d a ish la b , u n in g u stig a qalin lig i 8 -1 0 sm d a te m irb e -

---

t o n yotqiziladi, b e to n orasiga h a r-h a r jo y d a n d ia m e tri 10 sm
tru b ad an 50 sm uzunlikda kesib tik q o ‘yiladi. U la r h ujralarg a yu- 
q o rid an havo kirishi u ch u n m o ‘ljallangan b o ‘lib, yana u m u m iy
to m n in g ikki ch etid an sham ol k irishi u c h u n tesh ik qoldiriladi. 
K eyin sem ent qorishm asi y o rd am id a kvadrat g ‘isht b ila n te m ir- 
b e to n y o p m a ustid an farch ishlanadi. Bu usulda qad im iy sid an b ir 
n ech a b o r m ab lag‘ kam sarflanadi, b in o n in g y u q o ri q ism i h a r
doirn q uruq va yengil b o 'lg an ligidan u n in g um ri b o q iy b o ‘ladi. 
S am arqanddagi N o d ir devonbegi m ad rasasid a am alga osh irilg an 
u shb u tajriba yaxshi natija bergach, u keng q u lo ch yozib, hozirgi 
p aytda obidalar tom laridagi n am lik n i q u ritish va u m rin i u zay ti- 
rishd a q o ‘llanilm oqda. A bdugla fio r H a q q u lo v q ad im iy o b id a la r 
to m in in g yuqori qism idagi nam lik sab ab larin i an iq lay d i va unga 
qarshi kurashish usullarini ta k lif qiladi. S h un in g d ek , u S a m a r­
qand dagi T illaqori m asjidining shifliga t a ’m irlab ish lan g an “ tilla 
n aq sh lar” ning to ‘ki!ish sab ab larin i h a m an iq lay d i va u larn i 
to 'kilm asligi u c h u n qand ay ishlash zaru rlig in i h am y u q o rid a es- 
latilgan “T a ’m ir s a n 'a ti” kitobida kokrsatib beradi. T a ’m irch i u sta 
poydevori sayoz ishlangan binolarga q a n d a y qilib q o ‘sh im c h a
poydevor ishlash va ularni m u stah k am lash usu llarin i, dev o rlari 
va peshtoqlari b irto m o n g a oqqan va qiyshaygan ob id alarda u larn i 
b u zm asd a n q an d ay qilib asl holiga q ay tarish u su lla rin i h a m
ko‘rsatib bergan va o kzi sh u u slublarni ilk b o r N o d ir D ev o n b eg i 
madrasasining devorlari, peshtoqlari va poydevorlarini ta ’m irlashda 
q o ‘llagan.
K oshinpaz usta o ‘zining “ T a ’m ir s a n 'a ti” kitobida k o sh in loyi 
u ch u n qaysi tu p ro q n i va q an d ay qilib ta n la sh n i, ta n la n g a n tu p -
ro q n i qand ay suvda va qay uslubda yuvish zarurligini, yuvilgan 
tu p ro q d a n esa q an d ay qilib yaxshi loy tay y o rlash m u m k in lig in i, 
lo y ni koshinlar u c h u n qay ta rtib d a kesish, kesilgan k o sh in la r 
lo yini pechga q a n d ay terish va pishirish zaru rlig in i, p ish g an te r -
rak otalarga b o ‘yoq surib, qaytadan p e c h d a p ish irish u su lla rin i 
batafsil tush u n tirib bergan.
M a ’lum ki, bin olarga sayqal b erish d a q a d im d a n