Yogoch material p65

Yassi tekislik yuzasida qalinligi 145 mkm bo‘lgan parda qatlam olish uchun nitroselluloza lokni har xil usullar bilan surkashning samaradorligi
(K. Shvars ma’lumotlari, Germaniya)

Surkash usuli	Lok sarfi, kg/m^4^5 6 7 8 9 10 11	Lokdagi quruq qoldiq miqdori, %	O‘tish soni	Lokdan foyda- lanish, %	Sarflana- digan vaqt, min/m^2
Sovuq holda pnev- matik purkash	1,34	18	4	60	3,2
Qizdirib pnevma- tik purkash	0,72	29	3	70	2,4
Valli dastgoh yor- damida surkash	0,47	39	10	80	1,6
Quyish usuli	0,42	39	3	90	0,6

Bundan xulosa qilib aytish mumkinki, valli dastgohlar aso- san, yupqa parda qatlamlari (nitroselluloza, poliuretan, moche- vina-alkidli lok va emallar, har xil gruntovkalar asosida) olishda ishlatiladi. Valli dastgohlar yog‘och materiallar yuzasiga shpa- klovka va g‘ovak to‘ldirgich materiallami ishqalab surkashda ham juda qo‘l keladi.
Nazorat savollari

9. 
   Yuzalarni bo‘yashda ularga va lok-bo‘yoq materiallarga nisbatan qanday talablar qo‘yiladi?
   
10. 
    Alkamon qanday modda va u nima uchun ishlatiladi?
    
11. 
    Gabarit o‘lchamlari katta va panjarasimon ko‘rinishdagi bu- yumlarni (eshik, deraza) pardozlash uchun qanday usullardan foydalaniladi?
    
12. 
    Valli dastgohlarda pardoz berishni tushuntirib bering va uning afzalliklarini ko‘rsating.
    
13. 
    Pardozlash usullarida uchraydigan nuqsonlar va ularni bartaraf etish usullari haqida gapirib bering.
    
14. 
    Lok-bo‘yoq materiallarni purkash qurilmasining ishlash prinsipini tushuntiring.
    
15. 
    Oqim tarzida quyish liniyalarining ishlash tartibini tushuntiring.
    

VII bob. LOK-BO‘YOQ PARDA QATLAMLARINI
QURITISH USULLARI VA ISH TARTIBLARI

39. 
    Parda qatlam hosil bo‘lishjarayonlari
    

Parda qatlam (plyonka) hosil bo‘lishi, bu — yog‘och yuzasi- dagi materialning suyuq yoki qovushoq — oquvchan holatdan qattiq holatga o‘tish jarayonidir. Bunda hosil bo‘luvchi plyonka faqat qattiq bodibgina qolmasdan, balki u yog‘och bilan adge- ziyada bo‘ladi.
Ko‘pchilik lok-bo‘yoq materiallarda parda qatlam hosil bo‘- lishi ularda ro‘y beradigan fizik jarayonlar oqibatidir, bunday jarayonlarga erituvchilaming bug‘lanishi, lateks tipli bo‘yoqlar- ning suvsizlanishi va suyuqlanmalarning sovishi kiradi. Lok-bo‘- yoq materialning boshqa turlarida, masalan, oligomer va ulaming monomerdagi eritmalari, parda qatlam polimerlanish yoki po- likondensatlanish kabi kimyoviy jarayonlar natijasida yoki fizik- kimyoviy jarayonlar bir vaqtning o‘zida (ko‘pincha awal bug‘- lanish, keyin kimyoviy qotish) borishi bilan parda qatlam hosil bo‘ladi.
Yog‘och materiallar yuzasiga suyuq lok-bo‘yoq surkalganidan keyin bajariladigan asosiy operatsiya ulami qotirish, ya’ni qattiq holatga o‘tkazishdir. Amaliyotda buni «quritish» deyiladi. Ammo quritish atamasi bunda sodir bodadigan jarayonlarning fizik- kimyoviy mohiyatini to‘liq aks ettirmaydi. Ta’kidlanganidek, parda qatlamning shakllanishi faqat erituvchilaming bug‘lanib ketishi hisobiga emas, balki boshqajarayonlaming ham ketma-ket borishi natijasida sodir bo‘ladi.
Lok-bo‘yoq sistemalarida parda qatlamning shakllanishi qu- yidagi sharoitlarda amalga oshishi mumkin:

1. 
   normal tabiiy haroratda (ochiq joy yoki bino ichida) va 2) sun’iy yaratilgan sharoitda materialga energetik ta’sir ko‘rsatiladi (uni qizdirish, infraqizil va ultrabinafsha nurlar ta’sir ettirish, parda qatlamni tezlatilgan elektronlar oqimi bilan ishlash va boshq.).
   

Qotish (qurish)ning birinchi turi ko‘pgina suyuq lok-bo‘yoq materiallar uchun (suv dispersión, perxlorvinil, selluloza efirlari asosidagi lok va emallar) tegishli bo‘lib, bunda bironta asbob-uskuna yoki qizdirish uchun energiya talab qilinmaydi. Ammo u uzoq davom etadi, potok usulida mahsulot ishlab chiqaradigan korxonalar uchun yaramaydi va yuqori sifatli parda qatlam olib bo‘lmaydi.
Sun’iy qotirish (quritish) har qanday suyuq va kukunsimon lok-bo‘yoq materiallar uchun qo‘llaniladi. U texnologikjarayonni tezlashtirish imkonini beradi va parda qatlam sifatini yaxshilaydi, lekin bunda maxsus asbob-uskunalar bo‘lishi talab etiladi hamda quvvat sarf bo‘ladi. Sun’iy qotirish usuli eng istiqbolli bo‘lib, bunda qatlamning qurish vaqti tabiiy usul bilan quritishga qara- ganda 5—6 marta tez amalga oshadi va parda qatlam sifatli chiqadi. Shuning uchun sun’iy qotirish usullari sanoat miqyosida ko‘p ishlatiladi. Hozirgi vaqtda parda qatlamlarini qotirish — butun texnologikjarayonning eng ko‘p quvvat talab qiladigan bosqichidir.
Lok-bo‘yoqlarga energetik ta’sir etish usullaridan qizdirish yo‘li bilan qotirish boshqa usullardan ustun turadi. Agar 1990-yilgacha tarmoq korxonalarida o‘matilgan issiqlik qurilmalaridan issiqlik ta’siridan qotish 95 % ni tashkil etgan bo‘lsa, qolgan 5 % ultrabi- nafsha va radiatsion-kimyo usullariga to‘g‘ri kelgan edi. So‘nggi yillarga kelib ultrabinafsha va radiatsion-kimyo usuli 20 % dan ortib ketdi.
Parda qatlamni qotirish usullari va ish rejimlari tanlashdajuda ko‘p omillar hisobga olinadi: lok-bo‘yoq materiallaming turi, pardozlanadigan buyumning o‘lchamlari, murakkabligi, ish ko‘- lamining ko‘p yoki ozligi va boshqalar. Bunda shunday usullar tanlanishi kerakki, ular iqtisodiyjihatdan tejamli bo‘lsin, mehnat va energiya kam sarflanishi, yuqori ish unumiga ega bo‘lishi va sifatli parda qatlam hosil bo‘ladigan bo‘lishi kerak.

39. 
    Uchuvchan erituvchilarning bugianishi hisobiga
    qoplamalarning qurishi (qotishi)
    

Faqat uchuvchan erituvchilari bug‘lanib ketishi va qurigani- dan so‘ng yaltiroq parda hosil qiladigan lok-bo‘yoq materiallarga termoplastik polimerlar, kimyoviy tuzilishi o‘zgarmaydigan oligo­mer va polimerlar, masalan, tabiiy smolalar (shellak, sandarak), polivinixlorid asosidagi smolalar va nitroselluloza kiradi.
Parda hosil qiluvchi moddalarni suyuqlik holatidan qattiq shishasimon holatga o‘tishi eritmalardan erituvchining bug‘lanib
ketishi, hajmining uzluksiz kich- rayishi bilan bog‘liqdir va u bir qator bosqichlami o‘z ichiga oladi.
36-rasmda yuzaga surkalgan nitrolokning qurish vaqtida qat- lam qalinligining o‘zgarishi va erituvchi molekulalarining bug‘- lanish kinetik egri chizig‘i ko‘rsa- tilgan. Rasmdan ko‘rinib turib- diki, uchuvchan loklarda parda qatlam hosil bo‘lishi uch bos- qichni o‘z ichiga oladi.