Yordamchi tarixiy fanlar

TOSHKENT DAVLAT SHARQSHUNOSLIK INSTITUTI
MOXT SIRTQI BO’LIM DARIY-INGLIZ GURUHI
TALABASI XADJAMURATOVA SEVARANING
YORDAMCHI TARIXIY FANLAR FANIDAN
“YORDAMCHI TARIXIY FANLAR” UMUMIY TASNIFINI
MAVZUSIDA ESSESI

“Yordamchi tarixiy fanlar” sohasining umumiy tavsifi

Yordamchi tarixiy fanlardan asosiy farqi shundaki yordamchi tarixiy fanlari nisbatan tor doiradagi maqsad va vazifalarni o’rganish bilan shug’illanadi.
Yordamchi tarix fanlarining har bir bo’limi alohida tarmoq bo’lib tarix fani oldidagi mu’ammolarni kanchiliklarni to’ldirish bilan birga o’zining alohida tadqiqot va yo’nalishiga ega.
Yordamchi tarixiy fanlarini tadqiqot metodikasi va texnologiyasiga doir umumiy va xususiy masalalarni o’rganish tahlil qilish bilan chegaralanadi.
Yordamchi tarixiy fanlarning har biri o’z o’rnida alohida mustaqil tarix fanidir. Har bir yordamchi tarix fani umumiy va maxsus tarix fanlarini chuqur va keng hamda mufassal o’rganishga yordam beradi.
Tarixiy tadqiqot bilan shug’ullanayotgan har bir olim yoki ilmiy izlanuvchi yordamchi tarix fanlarini chetlab o’ta olmaydi.Masalan yordamchi tarixiy fanlar bo’limlaridan bo’lgan

XRONOLOGIYA

[ Vaqtni,tarixiy voqealarni,jamiat taraqqiyoti boshqichlarinidavrlarga bo’linishini,umumiy qoidalari va xususiyatlarini o’rganadi.
Shu tariqa biz tarixni o’rganmoqchi bo’lsak avvalo vaqt va zamon haqida tushunchaga ega bo’lishimiz kerak bo’ladi.BU tushuncha va malumotlarni bizga yordamchi tarixiy fanlar bera oladi.
Tarix fani yuzaga kelishida “Yordamchi tarixiy fanlar”ning o’rni beqiyos darajada muhim. ”Yordamchi tarixiy fanlar”deganda,paleografiya,epigrafika,numizmatika,tarixiy toponimiya sfragistika,geraldika,tarixiy atamashunoslik kabi bir qator ilmiy yo’nalishlar tushuniladi.Bu
sohalarning beradigan ma’lumotlari tarix tadqiqotlari ningasosiy material zamini hisoblanadi.Bugungi kunda “Yordamchi tarix fanlari “ko’lami kengayib,kodikologiya,beristologiya,bonistika,faleristika,veksillologiya,emblematika, filokartiya,filumeniya,uniformologiya,arxantologiya,nekropolistika,stavrografika, medalerika,kliometrika,prosopografika,psixoistologiy,tarixiy informatika kabi tarmoqlari tarix fanining sohasi sifatida Yevropa mamalakatlari oliy talim tizimida mutaxassis tayyorlash jarayonida o’qitilmoqda.Ushbu tajribadan kelib chiqib tayyorlangan o’quv qo’llanma oliy ta’lim muassasalarining ijtimoiy-gumanitar va tarix yo’nalishlar bakalavriatura boshqichlari talabalari uchun mo’ljallangan.
Tarix manbashunoslikka tayanadi.Manbalar es,moddiy-ashyoviy hamda yozma turlarga bulinadi.Moddiy manbalar inson faoliyati mahsuli sifatida qaraladiva tarixchi-arxeologlarning talqinlari orqali faktlarga aylanadi.Yozma yodgorliklar esa ular tadqiqotchiga yetqazgan malumotlari bilan qadrli.Biroq yozma yodgorliklardan ular qanday
Yozuvda bitilganligi,yozuvning uslubi,qanday materialda ekani,unda ishlanga rang-bo’yog’i,saqlanish holati,yozuv ashyolari kabi masalalar bilan bo’g’liq paleografik malumotlarsiz o’z mazmunini to’la ochib bermaydi.Bulardan tashqari “Yordamchi tarixiy fanlar” tushunchasi numizmatika,metrologiya,tarixiy toponimika,sfragistika,geraldika, tarixiy onomastika kabi bir qator ilmiy yo’nalishlar bilan uzviy bog’liq. Jumladan
“Paleogragiya”yozma yodgorliklarni matnshunos va mmanbashunoslar tomonidan tadqiq etishga tayyorlab beradi.Manbashunoslik esa ,saqlanib qolgan narsalarni qiyosiy o’rganib tayanch nusha asosida yodgorliklarning mukammal tadqidiy matnini yaratadi.
“ Numizmatika “ sohasi,tarixiy davrlarning siyosiy,iqtisodiy munosabatlari to’g’risida ma’lumot beradi .
“Xronologiya” turli usulda vaqt xisoblarini o’zaro muvofiqlashtirib ,ularning hisobini chiqarish usullarini o’rgatadi.
Bundan ko’rinib turibtiki bi tarix fanini o’rganishimiz uchun albatta “Tarixiy yordamchi tarix”fanlarini o’rganishimiz zarur.