Yozma ish turlari: insho, bayon, diktant

 
Yozma nutqqa qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilarda o‘z 
ifodasini topadi. 
Nutq vaziyatini to‘g‘ri baholash. Nutq vaziyati  deganda nutq 
yaratilayotgan paytda so‘zlovchi va tinglovchining sharoiti 
tushuniladi. Nutq vaziyati muloqot jarayonidagi narsa-buyum, 
harakat-holat, muloqot ishtirokchilarining bilim saviyasi, kasb-kori, 
so‘zlovchining maqsadi va imkoniyatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. 
Turli makonlarda bo‘lgan so‘zlovchi va tinglovchi yozma nutq 
(xat, maktub) vositasida fikr almashishi mumkin. 
Nutq 
sharoitining 
muhim 
tarkibiy 
qismlaridan 
biri 
so‘zlovchining tinglovchilar saviyasini hisobga olishidir. Xalqimiz 
qadimdan bunga juda katta e’tibor bergan. Shuning uchun “So‘zni 
aytgin uqqanga” maqolida nutqni tinglovchilarga tushunarli qilib 
bayon etish zaruriyati ta’kidlangan. Alisher Navoiyning “Boqma 
so‘zchi holiga, boq so‘z holiga”, “Kim aytganiga emas, nima haqida 

---

36 
aytilganiga e’tibor ber” mazmunidagi aforizmlari ham shunga da’vat 
qiladi. 
Mazmundorlik o‘quvchilar nutqiga qo‘yiladigan talablardan 
biridir. O‘quvchining shaxsiy kuzatishi, taassurotlari, his-tuyg‘ulari 
asosida yuritilgan fikrigina o‘zgalar diqqatini tortadi. Mazmunsiz fikr 
na shaxsning o‘ziga, na o‘zgalarga yoqadi.
Badiiylik. O‘quvchi nutqiga qo‘yiladigan yana bir muhim talab 
matnning badiiyligini ta’minlashdir. O‘zbek tili leksik imkoniyatlari: 
ma’nodosh, uyadosh va qarama-qarshi ma’noli so‘zlardan, tasviriy 
ifoda va iboralardan unumli foydalanishda, nutqning badiiy qimmatini 
oshiruvchi 
vositalar: 
maqol 
va 
matallardan, 
aforizmlardan, 
ko‘chirmalardan, o‘xshatish, sifatlash, jonlantirish, istiora, mubolag‘a 
kabi badiiy til vositalaridan, ritorik so‘roqlardan unumli tarzda istifoda 
etishda namoyon bo‘ladi. 
O‘quvchi nutqiga qo‘yiladigan talablardan yana biri fikrning