Юқори аниқликдаги нивелирлар ва инвар рейкалар Маъруза режаси


Юқори аниқликдаги компенсаторли нивелирлар


Download 375.25 Kb.
bet4/4
Sana02.12.2023
Hajmi375.25 Kb.
#1780329
1   2   3   4
Bog'liq
invar reykalar

Юқори аниқликдаги компенсаторли нивелирлар
Геодезик ўлчаш жараёнини автоматлаштириш туфайли визир чизиқни ўзи ўрнатувчи нивелирлар кенг тармоқда, уларда адилак ўрнига трубанинг визир ўқини автоматик бир лаҳза ичида юқори аниқлик билан горизонтал ҳолатга келтирувчи киялик бурчак компенсатори фойдаланилади. Бунинг натижасида станцияда улчаш унумдорлиги сезиларли даражада ошади.
Хозирги вақта турли шкалдаги компенсаторли (бир неча ун турли) нивелирлар чиқарилмоқда. Уларнинг кўпчилиги ўта юқори аниқлиги, компактлиги ва қараш трубасини қиялик бурчагини компенсациялаш усулининг оригиналлиги билан фарқланади. Компенсаторларда сезувчан элемент сифатида маятникли система, адилак ва гидростатик қурилмалар қўлланилади. Энг кўп тарқалгани визир ўқи йўналишини ўзгартирувчи маятникли компенсаторлардир.
Нивелир трубаси қиялигини кам ёки куп компенсациялаш туфайли хатолик таъсирини камайтириш учун компенсаторни кузгу билан 180º га буралишга имкон берувчи переклюгаткльга эга. Рейканинг асосий шкаласи бўйича компенсатор кўзгусининг бир ҳолатида, (компенсаторни 180º га бурашдан кейин) саноқ олинади. Трубанинг кўриш майдонига иплар тўри, оптик микрометр шкаласи ва ўрнатгич (доиравий) адилак тасвири узатилади.
Визир нури 0,5" дан кўп бўлмаган ўрта квадратик хатолик билан (0,5 секунтда) деярли лахзада горизонтал ҳолатига келтирилади. Нивелир деярли -20°с дан +50°с гача харората ишлайди. Нивелир билан ишлаш қулайлиги учун трубанинг факусловчи линзаси, оптик микрометр ва трубани азимутал тўғирлаш винти нивелирнинг иккита томонида жойлашган ва иккита головкага эга. Бундан ташқари, нивелир корпусини юқори деворига жойлаштирилган труба окуляри азимут бўйича 0° дан 240° гача буралиш мумкин, бу эса нивелир трубасини навбатма–навбат рейканинг биридан бошқасига кузатувчининг ўрнини ўзгартирмасдан тўғрилаш имконини беради.
Инвар нивелир рейкалари
Н-05, Н-3, Н-10 нивелирлари билан ишлатиш учун уларга мос равишдан РН-05, РН-3,РН-10 рейкалар ишлаб чиқилади. РН-05 рейкаси юқори аниқликдаги нивелирлашда ишлатилади. Бу рейкадан фойдаланиб 1км иккиланган йўлга 0.5 мм аниқликни таминлаш мумкин.
РН-05 рейка (12.12- шакл) узунлиги 3080 мм, эни 85 мм, қалинлиги 40 ммбўлган ёгоч корпусга эга. Унинг юзи томонида чуқурлиги 6-8 мм бўлган бўйма ариқчасимон ўйиқ қилинган бўлиб, унинг ичига бўлаклар туширилган инвар лента жойлаштирилган. Инвар лента узунлиги 3000 мм, эни 25 мм, қалинлиги 0,6 мм. Инвар лентага иккта шкала туширилган (12.12-шакл): асосий шкала унг томонда, чап томонда қўшимча шкала. Ҳар икки шкалада 5 мм оралиқда штрихлар чизилган. Штрих қалинлиги 1 мм, узунлиги 6 мм. Бир шкала иккинчисига нисбатан ярим бўлакка яни 2,5 мм га силжитилган. Асосий шкалада бўлаклар 0 дан 60 гача номерлаб ёзилган, кўшимча шкала 60 дан 119 гача номерлаб ёзилган, улар ярим дицеметрни ифодалайди. Асосий шкалани нол рейка тавонидан ҳисобланади. Асосий ва қўшимча шкалалардан олинган саноқларнинг фарқи доимий катталик бўлиб, 59.25 ярим диаметрга тенг.
Рейка орқа томонида қайтариб қўйиладиган дастаси (ушлагич) ва бўлак қиймати 2мм га 10' бўлган доиравий адилаки бор. Рейкадан саноқ олишдан рейка костылга (маҳсус темир қозиқча) тик (вертикал) ўрнатилади ва бу холатда тиргагич ёрдамида ушлаб турилади.
Шкала бўлак қийматлари 5 мм дан 0,05 мм га фарқ қилиши мумкин. Бутун шкала бўйича метр бўлакларининг хатоси 0,1 мм дан катта бўлмаслиги керак. Рейка комплектидаги рейка жуфтини метрини ўртача узунликлар фақи уларни наминалидан 0,15 мм дан, тоғли жойларда ишлаганда 0,05 мм дан фарқ қилмаслиги керак.
Дала ишларини бошлагандан олдин ва ишлар тугатилгандан сўнг рейкалар МК-1 компораторида эталонлаштирилади (текширилади). Эталонлаштириш натижасида рейка асосий шкаласини 10-30; 30-50; қўшимча шкаланинг 70-90; 90÷110 ярим дицеметрлар оралиғидаги метр бўлакларнинг узунлиги 0,01 мм хатолик билан аниқланади.
Дала ишларига чиқишдан олдин инвар лентасини таранглигини (тортилганлик даражаси),текширилади, эказаменаторда адилак бўлак бўлак қиймати аниқланади; рейка эгиклиги ва рейка ўқига тавон текислигини перпендекулярлиги текширилади; шкала нолини тавон текислигига тўғри келиши, рейка комплектини ноллар фарқи аниқланади.
Дала ишлари олиб борилаётган даврда ҳар куни эрталабки ва кечки кузатишлардан олдин рейка адилагини тўғри ўрнатилгани текшириб кўрилади; икки ҳафтада бир мартда рейка эгиклиги аниқланади, хар икки ойда шкалани метр интерваллари узунлиги назорат линейкаси билан текшириб турилади.

Download 375.25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling