Z. A. Sulaymonova biofaol moddalar kimyosi

Yer ustki qismlari xom-ashyo sifatida ishlatiladigan dorivor o‘simliklar

Yer ustki qismlari dorivor mahsulot beradigan o‘simliklarga misol qilib na’matak (Rosa L.), sebarga (Trifolium pratense L.) va kiyiko‘tni (Ziziphora pedicellata Pazij.) ko‘rsatish mumkin. Bu o‘simliklarning barchasi O‘rta Osiioda uchraydi.
Sebarga (Trifolium) Dukkakdoshlar - Fabaceae oilasiga mansub, bo‘yi 25- 50 sm gacha yetadigan ko‘p yillik o‘t o‘simlik. Xalq tabobatida sebarganing yer ustki qismlari va guli ishlatiladi. O‘simlik gullagan vaqtda uning yer ustki qismlari yoki ayrim gullari yig‘iladi va soya yerda quritiladi. O‘tloq sebargasining yer ustki qismlari tarkibida C va B guruhidagi vitaminlar,
karotinoidlar, kumarinlar, 2,7% flavonoidlar (trifolin, izotrifolin, kversetin, izokversetin, kempferol, izoramnetin), 4,5% qandlar, 0,36% antotsianlar, salitsilat va boshqa organik kislotalar, oshlovchi va boshqa moddalar bor. Uning guli va yer ustki qismlaridan tayyorlangan qaynatma va

17
16-rasm. Trifolium -

Sebarga

damlamasi xalq tabobatida astma, ko‘kyo‘tal, ko‘krak qisishi, kamqonlik, gipertoniya, bezgak, me’da yarasi, kuygan yerlarni, xavfli shishlarni va shamollashni davolash uchun hamda balg‘am ko‘chiruvchi, siydik haydovchi va antiseptik dori sifatida qo‘llaniladi.


Isiriq (Peganum harmala L.) Tuyatovondoshlar - Zygophyllaceae oilasiga mansub, bo‘yi 20-60 sm bo‘ladigan o‘t o‘simlik. Poyasi bir nechta, sershox. Barglari oddiy, 4-5 bo‘lakka (bo‘laklari qalamsimon - nashtarsimon) ajralgan bo‘lib, poyada va shoxlarida ketma-ket joylashgan, poyasining pastki qismidagilari qisqa bandli, yuqoridagilari bandsiz. Mevasi - sharsimon, uch chanoqli ko‘sakcha. May - iyun oylarida gullaydi, mevasi avgustda yetiladi. O‘simlikning hamma qismlari zaharli!
Geografik tarqalishi. Rossiyaning Yevropa qismi janubida, O‘rta Osiyo va Kavkazdagi cho‘llarda, adirlarda, foydalanilmaydigan o‘tloqlarda, tog‘larning quyi qismida, qumloq, toshloq, tuproqli joylarda va begona o‘t sifatida ekinzorlarda o‘sadi.