Z. A. Sulaymonova biofaol moddalar kimyosi

3 – ish. ASKORBIN KISLOTANI SIFAT REAKSIYASI YORDAMIDA ANIQLASH

Kerakli asbob va reaktivlar: na’matak mevasi, chinni hovoncha, distillangan suv, filtr qog’ozi, askorbin kislota eritmasi, silufol, etilatsetat va muz sirka kislotaning 4 : 1 nisbatdagi aralashmasi, 2,6 – dixlorfenolindofenolning 0,001 n eritmasi, HCI ning 2% li eritmasi, konussimon kolba (50 – 100 ml hajmli), tarozi toshlari bilan.
Mahsulot tarkibidagi vitaminlar miqdori doimiy o’zgarib turib, ko’pincha o’simliklarning gullash davrida yer ustki organlarida maksimal miqdorda to’planadi. Mevalarda esa, ular pishib yetilgan vaqtida ko’p yig’iladi.
Askorbin kislota (vitamin C) suvda yaxshi eriydigan nordon mazali, rangsiz kristall modda. O’simliklarda qutblangan nur tekisligini o’ngga va chapga buradigan stereoizomerlar holida uchraydi. O’ngga buruvchi izomerning biologik ta’siri ancha kuchsiz.
Askorbin kislota kristall holidagi turg’un birikma bo’lsada, nam ta’sirida tezda oksidlanib, oksidlangan shakli degidroaskorbin kislotaga o’tadi. Organizimda esa askorbin kislotaning oksidlanishi fermentlar (ayniqsa, askorbinaza fermenti) ta’sirida juda tez boradi. Degidroaskorbin kislota biologik faol bo’lib, o’simlik to’qimalarida askorbin kislota bilan birga uchraydi va ma’lum sharoitda fermentlar ta’sirida qaytarilib, askorbin kislotaga aylanadi.
O O
C - 2H C
HO – C O C
O +2H O
HO – C O C
H – C H – C
HO – C – H HO – C – H
CH₂OH CH₂OH
L – askorbin Digidroaskorbin
kislota kislota

Iste’mol qilinadigan oziq – ovqat mahsulotlari tarkibida “C” vitaminning yetishmasligi natijasida lavsha (singa yoki skorbut) kasalligi kelib chiqishi ma’lum. Odamlarning bu vitaminga bo’lgan ehtiyoji 70- 75 mg ni tashkil etadi. Bu miqdordagi vitaminni qabul qilish uchun vitaminga boy meva va sabzavotlarni iste’mol qilish lozim. Quyidagi ma’lumotlardan ham askarbin kislotaning ho’l meva, sabzavotlarda ko’p bo’lishini ko’rish mumkin. Vitamin miqdori, 100 g ho’l massasi nisbatan mg hisobida berilgan.

Kartoshka – 10 – 20 mg Uzum – 0,5 mg
Karam – 50 – 150 mg Olma – 10 – 30 mg
Sabzi – 5 – 10 mg Limon – 40 – 60 mg
Pomidor – 20 – 40 mg Apelsin – 100 – 140 mg
Bosh piyoz – 5 – 10 mg Olxo’ri – 300 – 350 mg
Ko’k piyoz – 20 – 60 mg Na’matak -1000 -4500 mg Qizil qalampir - 100 – 400 mg


I SH N I N G B O R I SH I
Dorivor mahsulotlar tarkibidagi vitaminlar asosan xromatografiya usuli yordamida aniqlanadi. Bu usul buyicha na’matak mevasi tarkibidagi askorbin kislota quydagicha aniqlanadi: 0,5 g na’matak mevasi chinni hovonchada maydalanadi va ustiga 0,5 ml suv quyib aralashtiriladi. Aralashma 15 minut
tindiriladi, so’ngra filtrlanadi. Silufol plastinkasining start chizig’iga tayyorlangan ajratmadan kapillyar yordamida tomiziladi.
Tomchining qatoriga “guvoh” modda sifatida askorbin kislota eritmasi tomizilib, keyin plastinka erituvchilar aralashmasi (etilatsetat va konsentrlangan sirka kislotaning 4 : 1 nisbatdagi aralashmasi) quyilgan xromatografik kameraga joylashtiriladi. 20 minut davomida erituvchilar taxminan 13 sm gacha ko’tariladi. So’ngra plastinka kameradan olinib havoda quritiladi va xromatogrammaga 2,6 – dixlorfenolindofenolning 0,001 n li eritmasi purkaladi. Natijada, “guvoh” sifatidagi va ajratmadagi askorbin kislotalar bir xil balandlikda joylashgan ikkita oq dog’lar sifatida ko’rinadi.