Z. A. Sulaymonova, D. A. Hazratova, S. A. Karomatov

Elektrodializ usılında kolloid eritpelerdi tazalaw
Bul usıldan sanaat kóleminde islep shiǵarılatuǵın kolloid ximiya ónimlerin (jelatina, elim) tazalawda keń paydalanıladı. Bul usıldıń klassik dializ usılınan abzallıǵı sondaǵı, kúshli elektr maydanı tásiri astında qosımsha elementlar - elektrolitlarning kolloid sistemadan shıǵıp ketiw procesi kóp ret tezlashadi (elektrodializatorning jumıs tártibi 3-4 suwretlerde keltirilgen). 3-suwretten kórinip turıptı, olda, eki membrana M1 hám M2 aralıǵına elektrolitlardan tazalanıwı kerek bolǵan kolloid eritpe solinadi. Membranalar
27
Túsirilgen ıdıstıń bir shetsine katod, ekinshi shetsine anod ornatıladı. Ídıs arqalı elektr tokı ótkerilgende oń ionlar katodga, teris ionlar bolsa anodga tárep háreket etedi. Olar membranadan ótip, ıdıstıń elektrodlar túsirilgen bólegine jıynala baslaydı. Tazalanǵan zol bolsa ıdıstıń eki membrana ortasındaǵı bóleginde qaladı. Bul usıldan tiykarlanıp sanaat kárxanalarında (bioximiyaviyishlab shıǵarıwlarda ) organikalıq kolloidlarni tazalawda qollanıladı.
ELEKTRODIALIZATORDIN ISLEW PRINTSIPI

3-súwret. Elektrodializatorning ulıwma kórinisi hám jumısshı bólimleri.
28

§ 5. KOLLOID ERITPELERDIN MOLEKULYAR-KINETIK
QASIYETLERI
Tayansh sóz hám sóz dizbegiler: Kolloidlarning diffuziyasi, Broun háreketi, Eynshteyn hám Smoluxovskiy nızamları, dispergatsion usıl, kondensatsion usıl, peptizatsiya, dializ, ultrafiltratsiya, elektrodializ, ultratsentrifugalash.
Kolloidlarning diffuziyasi
Kolloid sistemalardıń molekulyar-kinetik ózgesheliklerinen eń áhmiyetlileri qatarına kolloid bólekshelerdiń diffuziyalanishi, Broun háreketi, kolloid eritpelerdiń osmotik basımı hám Sedimentatsiya hádiyseleri kiredi. Sedimentatsiya hádiysesi kóbirek turpayı dispers sistemalarda ushraydı. Kolloid eritpeler degi bólekshelerdiń kólemi hám massası molekulyar (shın) eritpeler degi bóleksheler massasınan bir neshe ret úlken bolǵanlıǵı ushın kolloid eritpe degi bólekshelerdiń ıssılıq háreketi tezligi hám sonday eken diffuziya tezligi de kishi boladı. Kolloid eritpeler degi diffuziya tezligi menen bólekshelerdiń ólshemleri arasındaǵı baylanısıwdı daslep orıs alımı
29
I. G. Barshchov tapqan. I. G. Barshchov diffuziya tezligi bólekshe radiusına teris proporsional ekenligin kórsetd Diffuziya tezligi Fik anıqlaǵan nizamlıqlarǵa boysunadı. Fiknin birinshi nızamına muwapıq, eritpediń bir-birinen dx aralıqta turǵan eki jayı ortasındaǵı koncentraciyalar ayırması dc bolsa, eritpediń úlken koncentraciyalı jayınnan kishi koncentraciyalı jayına q maydan arqalı dt sekundta ótetuǵın element muǵdarı dm ni (buyım esabında, 1 molda 6, 024∙1023 kolloid bólekshe ámeldegi) tómendegi teńleme menen esaplab tabıw múmkin:

Bul formulada - sheksiz kishi diffuziya jolı dx dekoncentraciyanıń azayıwı bolıp, ol koncentraciya gradienti dep ataladı : D - gradient birge teń bolǵanda waqıt birliginde (1 sek) maydan birligi (1 sm2) arqalı ótken element muǵdarın kórsetedi hám diffuziya koefficiyenti dep ataladı. Diffuziya processinde koncentraciya ózgergen tárepke onıń gradienti da ózgeredi. Ol halda koncentraciyanıń waqıt boyınsha ózgeriwi Fikning II nızamı tiykarında tabıladı :

SGS sistemada D sm2 /sek, SI sistemada m2 /sek menen olshenedi. Diffuziya koefficiyenti ushın Eynshteyn tárepinen 1908 jılda tómendegi formula shıǵarılǵan :

30
Bul erda R - gaz konstantasi, T - absolyut temperatura, N - Avogadro sanı, -dispersion ortalıqtıń jabısqaqlıq koefficiyenti, r - bólekshe radiusı, k - Bolsman konstantasi (k=1, 3806∙10 -23 j/gradus).
Formuladan ortalıq temperaturasınıń eliriwi menen diffuziya tezliginiń artpaqtası, ortalıq jabısqaqlıǵınıń artpaqtası menen bolsa diffuziya tezliginiń azayıwın kóriw múmkin. Bólekshe radiusı hám ortalıqtıń jabısqaqlıǵı málim bolsa, bul formula járdeminde diffuziya tezligin esaplab shıǵarıw múmkin hám kerisinshe, diffuziya tezligi málim bolǵanda kolloid bólekshelerdiń radiusın esaplab tabıw múmkin.
Bul metod - bólekshe radiusın anıqlawdıń diffuzion metodı dep ataladı. Házirgi waqıtta kolloid bólekshelerdiń radiusların tabıw ushın diffuzion metoddan keń paydalanıladı. Bólekshelerdiń kólemin esaplab tapqannan keyin onı bólekshelerdiń tıǵızlıǵına hám Avogadro sanına kópaytirib, kolloidning molekulyar massasın anıqlaw múmkin:- bólekshe statyasınıń tıǵızlıǵı, M – kolloidnin molekulyar massası. Mısalı, beloklardıń áne sol usılda tabılǵan molekulyar massası (50 000 - 70 000) olardıń krioskopik usılda tabılǵan ámeliy molekulyar massasına jaqın keledi. Sonday etip, diffuziya hádiysesi kolloid bóleksheler ólshemlerin hám molekulyar massasın anıqlawda úlken áhmiyetke iye.