Z. X. A L im o V a transport vositalarida

1
kg benzinga 17-18 kg havo darkor 
bo‘ladi. 1 kg uglerod yonishi uchun 2,67kg kislorod va 1kg vodorod 
yonishi uchun 
8
kg kislorod kerak bo’ladi. Lekin, aralashmadagi 
ortiqcha havo, benzinni to‘la yonishini ko‘paytirish (orttirish) bilan 
birga yonish tezligini pasayishiga olib keladi, bu esa, o‘z navbatida 
dvigatel quwatini kamayishiga olib keladi.
Yonilg‘i molekulalari havoda bir tekis taqsimlanganda, ya’ni 
yonuvchi aralashma bir jinsli bo‘lganda aralashma hosil bo‘lish jara­
yoni eng to‘liq va muntazam bo‘ladi. Tarkibiy qismlar o ‘zaro mole- 
kulyar natijasida aralashadi. Aralashtirilayotgan tarkibiy qismlar 
hajmlarining nisbati birga qancha yaqin bo‘Isa, aralashma hosil qilish 
jarayoni shuncha oson kechadi.
Aralashmani yonish tezligini oshirish uchun aralashmadagi havo 
miqdorini kamaytirish lozim. Eng katta yonish tezligi 
1
kg benzinga 
taxminan 13 kg havo to‘g‘ri kelganda sodir bo‘ladi. Bu nisbatdagi 
aralashma dvigateldan katta quvvat olishni ta’minlaydi, lekin benzinni 
yonishi to‘liq bo‘lmaganligi sababli yonilg‘i tejamkorligi yomon­
lashadi.
Shunday qilib, yonuvchi aralashmadagi havo miqdori nazariy 
miqdorga nisbatan ko'payib ketsa (a > l,
0
), bunday aralashma kam- 
bag‘al; kamayib ketsa (a < l,
0
) boy aralashma deyiladi.

---

Xaddan tashqari boy yoki kambag‘al yonuvchi aralashma alan- 
galanmaydi. Havoni benzinga nisbati eng kam va eng ko‘p bo‘lganda 
aralashmani elektr uchqunidan yonish mumkinligi (imkoniyati) 
aralashmani alangalanish chegarasi deyiladi. Boy aralashmani 
alangalanish chegarasi (a=0.45+0.5) -yuqori, kambag‘al aralashmani 
alangalanish chegarasi (a = l .35-5-1.40) esa pastki deyiladi. Bosim va 
haroratni ko‘tarilish bilan bu chegaralar bir oz kattalashadi.
Dvigatelning suyuq aralashmada ham, quyuq aralashmada ham 
ishlash rejimi foydali emas. Birinchi xolda yonuvchi aralashma ko‘p 
miqdorda inert azot va ortiqcha kislorod vositasida suyuladi, yonish 
tezligi va harorati past bo‘ladi, dvigatel kerakli quw atni hosil qilol- 
maydi. Ikkinchi xolda kislorod yetarli bo‘lmaydi, yonilg‘ining chala 
yonish maxsullari paydo bo'ladi, qurum ko‘payadi, dvigatel tutaydi, 
yonilg‘i sarfi ortadi, quw ati kamayadi.
Barcha 
tipdagi 
dvigatellaming 
hamma 
ish 
rejimlarida 
yonilg‘ining to ‘la yonishiga bunda ortiqcha havo koeffitsiyenti 
mumkin qadar kichik bo‘lishiga erishish zarur. Qo‘yida turli 
dvigatellarda yonilg‘i yonishi uchun kerak bo'ladigan ortiqcha havo 
koeffitsiyentining taxminiy qiymatlari keltirilgan:
2.2-jadval
Yo n i 1 g‘ i 
t u r 1 a r i 
Benzin (karbyuratoril dvigatellar uchun) 
0.09-1.15
Dizel yonilg‘isi (tezyurar dizellar uchun) 
1.20-1.60
Motor yonilg‘isi (sekinyurar dizellar uchun) 
1.50-1.70
Gazsimon (siqilgan,suyultirilgan gazlar) 
1.05-1.15
Yonish issiqligi deb, yonilg‘ining massa birligi -1kg suyuq 
yonilg‘i yoki