Zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti pedagogika fakulteti
Download 0.63 Mb. Pdf ko'rish
|
boshlangich sinf matematika darslarida didaktik oyinlarga qoyiladigan talablar-2
|
empirik
materialni matematikalashtirishga (EMM), matematik materialni mantiqiy tashkil etish (MMMTE), matematik nazariyani qo'llanishi (MNQ). Boshlang'ich sinflar o'quvchilari biror darajada mantiqiy vositalarga ham ega emaslar va ularning matematik bilimlari nazariy xarakterda emas, shu sababli ularni matematik faoliyatga o'rgatish masalasi biror darajada faqat EMM ga nisbatan va mutlaqo oz darajada MMMTE ga nis-batan hal etilishi mumkin. 4
O'quvchilarni EMM ga o'rgatish yo'llari mohiyati quyidagidan iborat: 1. O'quvchilarning ma'lum xossaga ega bo'lgan real obyektlar, holatlarni izlashga yo'naltirilgan ishlari tashkil etiladi, bunda bu xossa real obyekt, holat ko'rinishidagi namuna vositasida yoki atrof-muhitdan bu namunalarni topish mumkin bo'lgan umumiy ko'rsatma bilan berilishi mumkin. 2. O'quvchilarning mazkur obyektlar, holatlarning modellarini yasash bo'yicha faoliyatlari tashkil etiladi. Modellarning umumlashganlik, abstraktlashgan
4
18
darajasi sekin-asta ortib borishi lozim. Bu bosqichning oxirida o'quvchilar yo matematik til vositalari (sonlar, harflar, ifodalar va hokazo) bilan, yoki grafik vositalar (sxemalar, chizmalar, diagrammalar) bilan ifodalangan modellarni hosil qiladilar
3. Hosil qilingan modellarni o'quvchilar empirik (ustma-ust qo'yish, o'lchash va h.k. bilan) tadqiq etadilar. Modellarning xossalari tavsiflanadi. Mazkur tavsif tahrir etiladi: undan muhim bo'lmagan, befoyda so'zlar chiqariladi, ikkiyoqlama mazmunlilik bartaraf etiladi. Boshqa tomondan, xossalar ro'yxatining o'zi ham ushbu tamoyil bo'yicha qisqartiriladi, faqat hamma qaralayotgan modellarga ega bo'lgan xossalargina qoldiriladi. 4. O'quvchilar qaralayotgan to'plamning elementlari uchun umumiy bo'lgan barcha xossalarni qanoatlantiradigan modelni tuzadilar. Bu model matematik til yordamida tavsiflanadi. O'quvchilarni EMM ni o'rgatish usulini aniq misollarda ko'rsatamiz. To'g'ri to'rtburchak tushunchasini shakllantirish. Sinfda o'quvchilarning atrofidagi narsalar, uy xonalarining jihozlari, ko'chalar, shahar dahalari tavsiflangan rasmlar qaraladi. O'quvchilarning grafik malakalari hali endi shakllanish bosqichida bo'lganligi sababli topshiriqlarni bajarish uchun ularga tarqatma material turli o'lchamli, turli xil rangli geometrik shakllar taklif qilinadi (ularni mehnat darslarida tayyorlash mumkin). O'quvchilar dastlab o'qituvchi rahbarligida, keyin esa mustaqil ravishda turli o'lchamli to'g'ri to'rtburchaklarni kombinatsiyalab, barcha mumkin bo'lgan real obyektlarning aplikatsiyalari binolar, avtobuslar, sovitkichlar, temiryo'l vagonlari va hokazoni hosil qiladilar. Hosil bo'lgan tasvirlarning ko'rinishi o'zgartiriladi (masalan, „binoni” tasvirlayotgan to'g'ri to'rtburchakka “rasmlar” va “g'ildiraklar” qo'yib, avtobus tasvirini hosil qiladilar). Bunday ishni bajarish natijasida bolalar ushbu xulosaga kelishlari kerak: odam atrofidagi obyektlarning juda ko'pchiligi bitta geometrik shaklga keltiriladi. Mazkur shaklni o'quvchilar empirik tadqiq etadilar. Buklash bo'yi bilan qarama-qarshi tomonlar uzunliklarini,
19
burchaklar kattaligini taqqoslaydilar, ustma-ust qo'yish orqali shaklning burchaklarini to'g'ri burchak bilan taqqoslaydilar, natijada o'quvchilar, masalan, ushbu xossalar ro'yxatini hosil qiladilar, to'rtta uchga ega, to'rtta burchakka ega, to'rtburchak, qarama-qarshi tomonlari teng. Barcha burchaklari teng; barcha burchaklari to'g'ri burchak. 5
So'ngra o'quvchilar o'qituvchi rahbarligida bu ro'yxat ustida ishlashga kirishadilar. Unda faqat barcha modellar ega bo'lgan xossalarnigina qoldiradilar (tadqiqot vaqtida kvadratlar bilan ish ko'rgan o'quvchilar xossalar ro'yxatiga “barcha tomonlari teng” jumlasini kiritishni talab etishlari ham mumkin); ba'zi xossalarni umumiyroq va shakli bo'yicha qisqaroq xossalar bilan almashtiradilar. Modelning xossalari bunday bo'ladi: 1) to'rtburchak; 2) qarama-qarshi tomonlar teng; barcha burchaklar to'g'ri burchak O'quvchilarga to'g'ri to'rtburchakni yasash usuli o'rgatiladi. Keyinchalik uning xossalaridan ba'zilari matematik til yordamida yoziladi:
Tavsiflangan bu ish uncha katta bo'lmagan bo'laklar ko'rinishida o'tkazilishi mumkin. Sonni yig'indiga ko'paytirish. O'qituvchi bir qator holatlarni ifodalovchi rasmlarni bolalarga ko'rsatadi (bir necha bolalar; olma va nok daraxtlarini alohida qilib ekilgan bog'). O'quvchilarning rasmlarda tasvirlangan holatlarga o'xshash vaziyatlarini eslariga tushirishlariga harakat qilish zarur.
5
20
Sxemalarni yana ham abstraktroq tavsiyalash usulidan foydalaniladi: (3,5; 3,7), (5,2; 5,4), (6,4; 5,4). Yana ham yuqoriroq darajali abstraktlilikka o'tish ham tabiiyroq bo'lar edi:
Biroq boshlang'ich maktabda a(b + c) = ab + ac formula qaralmaydi. Yakunda ushbu masala yechiladi: “Har bir rasm uchun obektlar miqdorini ikki usul bilan toping”. Bu masalani EMM ni o'rgatishning istalgan bosqichida yechish mumkinligi ayondir. Qaralgan holatlarni matematikalashtirish o'quvchilar sonni yig'indiga ko'paytirishda duch keladigan jiddiy qiynchilikni oldini olishga imkon beradi. Matematik faoliyat elementlarini o'qitishning boshqa usuli o'quvchilarni MMMTEga o'rgatish usulidan iborat. Boshlang'ich sinflarda uch obektdan foydalanish mumkin: tushunchalarni shakllantirishda, matematik obyektlarni yasashni o'rgatishda va jumlalarning rostligini asoslab isbotlashda. O'quvchilar yangi materialni o'rganish vaqtida EMM natijasida jumlalar hosil qiladilar. Bu materialni mantiqiy tashkil etishning mohiyati shundan iboratki, bu jumlalar to'plamida kelib chiqish munosabati beriladi va to'plam bir tizimga solinadi.
Download 0.63 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|