Zarur adabiyotlar va jihozlar: N. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov. Menejment (o’quv qo’llanma). T.: «Tafakkur-bo‘stoni»

BOSHQARUV MAQSADI VA FUNKSIYALARI

Menejmentning jarayon sifatidagi mohiyati uning vazifalarida ifoda lanadi. Menejment vazifalari deganda boshqaruv bo'yicha ma’lum masalalarni hal etishga qaratilgan harakat yig'indisi tushuniladi.

M e n e jm e n t vazifalari, avvalo, b o sh q a rilu v ch I o b y ek tn in g o 'z ig a xos x u su siy a tid an kelib chiqadi. Ishlab chiqarish tarkibiga mos ravishda quyidagilarni aks e ttiru v ch i vazifalar mavjud bo’ladi:
- iqtiso d iy o tn in g ta rm o q tarkibini;
- u n in g hududiy tarkibini;
- ishlab ch iq a rishning alohida unsurlarini.
Milliy x o ‘ja lik n in g ta rm o q tarkibi m en e jm en t oldiga moddiy ishlab chiqarishni boshqarish va no’loddiy ishlab chiqarishni boshqarish kabi vazifa qo'yadi. Birinchi soha tarkibida ishlab chiqarish va muo’lala sohalarini boshqarishni a jratadilar. Ishlab chiqarish sohasini boshqarishga san o a t va uning tarmoqla rini boshqarish, qurilishni, ta n sp o rt, aloqani boshqarish vazifalari; muo’lala s o h a s in i b o s h q a r is h v a z if a la rig a - s a v d o n i, m o liy a , mod d iy - texnikaviy ta’minot, madaniyat, t a ’lim sohalarini boshqarishni qamrab oladi.
Ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining hududiy tarkibiga respublika, viloyat, shah a r, tum a n miqyosidagi m en e jm en t v a z ifalari kiradi. Ishlab ch iq a rish n in g b o sh lan g 'ich b o 'g 'in i – korxonani boshqarish muhim vazifadir. Menejment vazifalari boshqaruv tashkilotlari, bajaruvchilar va boshqaruv apparati vazifalarini belgilab beradi.
M en e jm en t jarayonini bajariladigan vazifalar bo'yicha tahlil etish h a r bir vazifada ish hajmi, boshqaruvchi xodimlar sonini aniqlash, va nihoyat, boshqaruv apparati tarkibini loyihalash uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Boshqaruv tashkilotining asosiy va aniq vazifalari ajratiladi. Asosiy vazifalar har bir korxona va boshqaruvning barcha darajasi uchun xosdir. Ular jumlasiga quyidagilar kiradi:
a) m a rk e tin g ; b) b izn e s-re ja ; d) ta r tib g a solish; e) ta sh k il etish ;
f) r a g ‘ba tlantirish; g) n a zo ra t va hisob; h) undash; i) rejalashtirish.
M a rk e tin g - bu k o rx o n a n i i s t e ’m o lch i b ilan b o zo r o rq a li bog'lovchi eng muhim bozor m u n o sab a tla ri va ax b o ro t oqimlari to'plamidir. M a rk e tin g tarkibiga: bozorni o 'rg an ish , is te ’molchilar buyurtmalariga ko'ra tovarlar turlarini rejalashtirish, tovarlarni bozorga chiqarish, reklama, tovar va xizmatlarni ishlab chiqarishdan is te ’molchiga y e tk a z ish bilan bog'liq tadbirkorlik faoliyati kiradi.
Bozor u yoki bu tovarga bo'lgan talabni lakmus qog'ozi singari aks ettiradi. Bozor taklif etilgan tovarni yo qabul etadi, yoki inkor qiladi. Bozor iqtisodiyotida iqtisodiyotni boshqarish m a rk e tin g n i ishlab chiqarish siklining so'nggida emas, boshida bo'lishini taqozo etadi, chunki boshqaruv qarorlarini qabul qilish asosida ishlab chiqarish imkoniyatlari emas, balky bozor talablari, xaridorlarning mavjud va istiqboldagi ehtiyojlari yotadi. Agar markazlashgan, ma’muriybuyruqbozlikka asoslangan boshqaruvda bozorga ishlab chiqarishning oxirgi nuqtasi sifatida qaralgan bo'lsa, bozor iqtisodiyotiga o'tilishi bilan bozor talablari ishlab chiqarish bosqichining boshidayoq hisobga olinishi zarur. Bozor ishlab chiqarish ko'lamini belgilovchi, butun menejment jarayoniga t a ’sir etuvchi kuchga aylanadi.
Biznes-reja - bu ijodiy loyihalashtirish, istiqbolni belgilashdir. Biznes-rejalarda iqtisodiy stra teg iy a belgilanadi, kelajakda rivojlanish yo'llari va vositalari aniqlanadi, tarkibiy siyosat, ijtimoiy rivojlanish miqyoslari belgilanadi. Tashkil etish - bu boshqariluvchi tizimning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa kichik tizimlarni tartibga solish jarayonidir. Tashkil etish maqbul tuzilmalar tashkil etish, tizim tarkibiy qismlari o'rtasidagi qismlari to'g'risida qoidalarni yaratishi, lavozim majburiyatlari, barqaror iqtisodiy normativlarni belgilashni qamrab oladi.
Tartibga solish (koordinatsiya qilish) - bu m en e jm en tn in g b a rcha boshqa vazifalari uning texnikaviy, iqtisodiy, ijtimoiy, tashkiliy masalalarini, hamda boshqaruvchi tizimidagi turli-tuman aloqalarni muvofiqlashtirish jarayonidir. Bu o'zaro uzviylikni o'rnatish , belgilangan me’yor va normativlardan cheklanishlarning oldini olishdir.
Rag'batlantirish - bu manfaatlarni va keng demokratlashtirish, inson o’lili faolligini oshirish asosida m a n fa a tla r vositasida boshqarishdir. Na zora t va hisob - boshqariladigan tizim m a ’lum m aqsadga e rish ish g a q a ra tilg an inson faoliya tining sabablari va mexanizmini o ‘rganadi. Undash kishilar faolligi bilan ular ega bo'lgan tajribaning moslashishi natijasida shaxsiy va guruhiy extyojlarni qondirishga qaratilgandir. M en e jm en tn in g aniq maxsus vazifalari menejment mehnati taqsimoti natijasi bo'lib, aniq mazmunga egadir. Korxona miqyosida boshqaruvning quyidagi maxsus vazifalarini ko'rsatish mumkin:
a) asosiy ishlab chiqarishni boshqarish:
b) yordamchi ishlab chiqarishni boshqarish;
d) mahsulot sifatini boshqarish;
e) mehnat va ish haqini boshqarish;
f) kadrlar, ta ’minot, moliya va kredit, jamoa ijtimoiy rivojlanishini boshqarish;
g) marketingni boshqarish.
M en e jm en tn in g har bir sohasi maxsus tizim jihatidan majmua bo'lib, o 'z tarkibida menejmentning umumiy vazifalarini qamrab oladi. Masalan, ishlab chiqarishni ilmiy-texnikaviy jihozlashni boshqarish vazifasi tarkibiga reja, tashkil etish, tartibga solish, rag'batlantirish, nazorat kiradi. Barcha vazifalar bir-biri bilan uzviy bog'liqdir. Menejment vazifalarining tarkibi va mazmunini aniqlashga yetarli darajada e ’tibor bermaslik boshqaruv ta ’sirining bo'shashib ketishiga sabab bo'ladi. Menejment va uning vazifalari samaradorligi kishilarning mehnat intizo’li, tashabbuskorlik va o’lilkorlik, yangilikka intilish va tashkilotchilik qobiliyati bilan uzviy bog'liqdir.