‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi p. S. S u L t o n o V ekologiya va atrof-muhitni


Download 6.31 Mb.
Pdf ko'rish
bet138/154
Sana20.08.2023
Hajmi6.31 Mb.
#1668618
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   154
Bog'liq
ek 517 7 tayi-3-0002

M o l l y u s k a l a r
(qorin oyoqlilar). Bu g u ru h jo n z o tla rin in g
k o ‘pchiligi suvliklarda, qisman qu ru q lik d a yashashga moslangan 
bo'lib, k o ‘pincha boshqa g u ruhda gi h a y v o n la r uchun ozuqa 
m a n b a i h is o b la n a d ila r. B a ’zi t u r l a r i d a n inson c h o r v a va


parrandalar uchun o zu q a sifatida, shuningdek, bezak buyumlari 
( c h i g 'a n o q - s a d a f ) t a y y o r l a s h d a f o y d a la n a d i . B u l a r n in g
ko'pchiligi suvlarni tabiiy tozalanishida (molyuska-filtratorlar) 
faol ishtirok etadilar.
Hasharotlar. B ular hayvonlarning son ji h a td a n eng k atta 
guruhi b o i i b , asosan umurtqasiz organizm lar hisoblanadilar. 
U larning h o z irg a c h a m a ’lum bo ‘lgan turi 1 m ln .d a n ortiq. 
Shuning uchun ularni biosferadagi o'rni ham aynan shu k o ‘p 
sonligi bilan belgilanadi. Masalan, bir gektar o ‘rm on tuprog'ida 
2,5 mln.gacha y o m g 'ir chuvalchangi, 406 mln. tagacha chumoli, 
termit, kana, q u rt va boshqa minglab xildagi hasharotlar hayot 
kechiradilar va u l a rn in g biomassasi 1000 kg. gacha yetishi 
mumkin. Bu g u ruh jon zo tlar tuproq hosil bo'lishi va turli organik 
q o ld iq la r n i t o ' l i q p a r c h a l a n i b z a r a r s i z la n is h i d a k a t t a rol 
o ‘ynaydilar. H a s h a r o t l a r n i n g juda k o 'p l a b turlari, m asalan, 
a r i l a r , k a p a l a k l a r , q o ‘n g ‘izlar esa gulli o 's i m l i k l a r n i n g
changlanishida asosiy o 'r in tutadilar. Bular asosan oziqlanish 
zanjiridagi o ‘z la r id a n yuqoriroq p o g 'o n a d a turuvchi hayvon 
guruhlari uchun o z u q a m anbai bo'lib xizmat qiladilar. B a’zi 
turlaridan esa inson x o 'jalik maqsadlarida foydalanadi.
Hayvonlarning inson uchun ahamiyati haqida gapirilganda, 
avvalo ularning foydali va zararli turlari xususida fikr yuritmoq 
kerak. Insoniyat k o ‘pincha o'zining to r xususiy ehtiyojlarini 
k o 'z la b h a y v o n la r n i foydali va zararli g u ru h la r g a ajratadi. 
Y uqorida eslatib o 'tilganidek, tabiatda birorta ham ortiqcha 
jonzot y o ‘q, ularning foydali va zararli turlarga ajratilishi o ‘ta 
subyektiv holat b o 'lib , uni absolyutlashtirish k o 'pincha foyda 
o'rniga ziyon h a m keltirishi mumkin. Ekologik nuqtayi nazardan 
ko'plab zararli deb hisoblangan hayvon turlarini yoppasiga qirib 
y u b o ris h o ' r n i g a u l a r n i n g p o p u ly a ts iy a s in i ilmiy a so s d a
boshqarish m aq sad g a muvofiqdir.
Insoniyat uchun hayvonlarning eng asosiy ekologik ahamiyati 
biosferadagi m a r o m l i ja ra y o n la rn i saq lab turish funksiyasi 
hisoblanadi.
H ayvonotlar biologik resurslarning asosiy tarkibiy qismi 
bo'lib, insonning quyidagi bir qator muhim hayotiy ehtiyojlarini 
qondiradi:
• har yili d u n y o bo 'y ich a insoniyat tom onidan 180 mln.


tonna oqsillarga boy go'sht, yog‘, tuxum , baliq, asal kabi oziq- 
ovqat mahsulotlari hayvon va h ash a ro tla rd an olinadi;
• teri, m o 'y n a, ipak, mum, bo'y o q , o ‘g ‘it, chorva ozuqasi 
va boshqa xom ashyolar tayyorlanadi;
• yuqori m ahsuldor xonaki hayvonlar zotlarini yaratadi va 
yaxshilangan genofond sifatida foydalanadi;
• farmatsevtika, parfyumeriya(ilon va ari zahari, chumoli 
spirti, lok-bo‘yoq va boshqalar) xom ashyolari ajratib olinadi;
• turli ilmiy tadqiqot ishlari, ta jrib a la r o ‘tkazishda, turli 
fermentlar ajratib olish maqsadida foydalaniladi;
• r e k re a ts iy a (d a m olish, s o g 'l o m l a s h t i r i s h va estetik 
huzurlanish) m aqsadida foydalaniladi.
0 ‘zbekiston faunasi rang-barang b o i i b , u n d a 650 dan ziyod 
umurtqali va salkam 32,5 ming turdagi um urtqasiz hayvonlar 
uchraydi. Jum ladan, umutrqalilardan 99 turi sut emizuvchilar, 
410 turi qushlar, 79 turi baliqlar, 57 turi sudraluvchilar va 3 turi 
amfibiyalardir.

Download 6.31 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   154




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling