Ózbekistan respublikasí joqarí bilimlendiriw, PÁn hám innovaciyalar ministrligi

Qurıw-jasaw jáne onin balalar tárbiyasında tutqan ornı

«Qurıw-jasaw» latın tilinen alınǵan bolıp, túrli predmetlerdi, bólim hám elementlerdi málim bir jaǵdayǵa keltiriw, degen mánisti ańlatadı. Balalardı qurıw hám basqa jasawda qurılıs materiallarınan, qaǵazdan, karton, terek materiallardan hár qıylı oyınshıqlar jasaw úyretiledi. Óz xarakterine kóre balalar qurıw-jasawı kóbinese súwretleytuǵın hám oyın iskerligi menen uqsas bolıp tabıladı, bul aylanada sáwlelenedi. Balalardıń jasagan zatları tiykarınan ámeliyatta isletiledi. Mısalı, oyınlar, arsha aǵashın jasandırıw ushın, analarǵa sıylıq ushın.
Qurıw-jasaw iskerligi - ámeliy iskerlik bolip, aldınan belgilenge, qandayda bir maqsetke qaratılǵan real haqıyqatlıq bolıp tabıladı. Qurıw-jasaw iskerligine úyretiw processinde balalarda intellektual, etikalıq, estetik hám miynet tárbiyası jáne de qáliplesip baradı hám de olarda aylanadaǵı predmetlerdi analiz qiliw kónlikpesi, gárezsiz pikirlew, kórkem talǵam, shaxstıń shıdamlılıq sapalarınan (maqsetke umtılıw, qatańlıq hám tagı basqa) quram taba baslaydı, bulardın barlıǵı balalardı mektepte oqıwǵa tayarlaydı.
Qurıw-jasaw materiallarının túrleri. Mektepke shekemgi tárbiya mákemelerinde balalarǵa qurıw-jasaw iskerligin úyretiwde qurılıs materialı, konstruktor, qaǵazdan, tábiyattaǵı, batıl materiallardan hám basqalardan paydalanıladı. Materialdıń túri qurıw-jasaw túrin anıqlap beredi. Qurılıs materialı mayda hám iri geometriyalıq figuralardan (kub, cilindr, prizma hám taǵı basqa) ibarat. Shınıǵıwlarda qurılıs materiallarınan, hár qıylı mayda jıynaqlardan paydalanıladı. Misalı, M.P. Agapovtıń № 2, 3, 4, 5, 6, 7 mazmunli jıynaqlar: «Kosmod-rom», «Temirjol vokzalı» hám basqalar. Shınıǵıw waqtında materiallar kóp bolıwı kerek. Tárbiyashı qurılıs materiallarınan qurıw jasaw iskerligin qurap atırǵan adam, haywan; ósimlik hám transporttı ańlatıwshı mayda oyınshıqlardı tańlawı maqsetke muwapıq bolıp tabıladı. Mektepke shekemgi tárbiya jasındagı balalar aylanadaǵı ayırım zatlardı, yaǵnıy qoyan ushın úy, mashinalar hám jolawshılar ushın kópir jasaydı. Oyınshıqlardı qurıw-jasawda
isletiw úlken áhmiyetke iye, oyın iskerliginiń baslamashılıqtı oyatıwǵa, olardı oylaw hám háreket xızmetlerin shólkemlestirigenligi, xalıq aralıq qayırqomliq fondi shólkemlestirigenligi de keleshekte salamat hám bárkámal áwladti tárbiyalap jetkiziwge xızmet etedi.
Hár kim ózin fizikaliq tárbiyalawi ushın fizikalıq mádeniyat hám sporttin
zárúr ekenlıǵın túsinip jetiwi hám qunt penen ózine jaqqan málim bir fizikalıq shınıǵıwlar sisteması tiykarında salamatlıǵın qáliplestiriwi kerek. Xalqımız perzentlerinin fizikalıq qábiletlerin hár tárepleme rawajlandırıw tárbiyanın ajiralmaytuǵın bólegi bolǵan fizikalıq mádeniyat processinde ámelge asırıladı.
Fizikalıq mádeniyat maqseti jámiiettin saw, shad kewilli, hár tárepleme fizikalıq rawajlanǵan, miynet hám watan qorǵaniwina tayın turǵan qurıwshıların tárbiyalawdan ibarat uzaq múddetli, uyimlastırılǵan pedagogikalıq process bolıp
tabıladı. Fizikalıq mádeniyat processinde tómendegi tiykargi waziypalar sheshiledi: a) den sawlıqtı bekkemlew orǵanizmdi shiniqtırıw hám fizikalıq rawajlanıw dárejesin hám de jumıs qábiletin asırıw; b) turmısqa zárúr bolatuǵın, atap aytqanda, ameliy xarakterge iye bolǵan háreket ilimiy tájriybe hám kónlikpeni iyelew; v) insannin ruwxiy hám gayratlı sapasın tárbiyalaw; g) fizikalıq sapa (operativlik, kúsh, epshillik, shıdamlıǵın ósiriw; d) arnawli sport shınıǵıwın orınlaw texnikasın iyelew.
Usının menen birge qaraqakpaq xalıq milliy oyınların toplaw hám olardı
turmısqa nátiyjeli ámelde qollanıw, olardan aqilga say paydalanıw búgingi kúnde aldımızda turǵan teoriyalıq, ámeliy áhmiyetke iye bolǵan zárúr wazıypa bolıp esaplanadı. Bul wazıypa balani saw hám bárkámal etip tárbiyalaytugın fizikalıq
mádeniyat aldına úlken juwapkershilik júkledi.
Jaslardı hár tárepleme fizikalıq salamat etip tárbiyalawǵa múmkinshilik beretuǵın, balalar fizikalıq sapaların rawajlandırıwǵa qaratilǵan bul mashqalanı ulıwma bilim beriw mektep oqiwshıları fizikalıq mádeniyatın shólkemlestirilgen hám pedagogikalıq processler menen birge bir-birine baylanıstırıp kelgen ajıralmaslıqti
kórip shigiw kereklıǵın keltirip shigaradı, bunda milliy xalıq oyınlarınıń roli úlken ekenligin qayta-qayta aytıp ótemiz. Sol sebepli xalqımızdıń ásirlerden-ásirlerge ótip kiyatırǵan milliy oyınların abaylap-saqlap keyingi áwladqa rawajlanıwına úlken tásir kórsetedi. Qurılıs materialları málim bir kiyim shkafilarda, tártip menen saqlanadı.
Konstruktorlar. Úlken mektepke shekem jas dagı balalar shınıǵıw tısqarı konstruktorlardan (taxtalı, plastmassa, metal hám keramika) paydalanadı. Bul jiynaqlar arqalı túrli konstruksiyalar jasaw múmkin. Tárbiyashı basshılıǵında balalar ápiwayı birlestiriw usılınan pát boyınsha hár qıylı háreketli konstruksiyalar jasaydı. Tiykargı dıqqat balalarda málim bólimlerin birlestiriw ilmiy tájriybelerin qáliplestiriwge qaratiladı. Bunda balalar qolınıń muskulları qatnasadı, bul jasda qol muskulları ele jaqsı rawajlanbaǵan boladı.
Tárbiyashı aldın konstruktor jiynawdiń metodikalıq kórsetpelerin úyrenedi. Tárbiyashı basshılıǵında qurılıs materialı hám konstruktorlar balalarǵa izbe-iz beriledi. Úlken mektepke shekem jas dagı balalar shınıǵıwdan tısqari waqıtta hár qıylı konstruktorlardan: aǵashlı, platmassali hám metalldan tayarlanǵan konstruktorlardan paydalanadı. Balalar bul jiynaqlar járdeminde detallardıń jaylastırılıwı talay quramalı bolǵan qurılmalar jasaydı. Tárbiyashı basshılıǵı astında balalar jańa birlestiriw jolların hám hár qıylı xarakterdegi konstrukciyalardı súwretke sızılmaga qaray jaratiliwma úyrenedi. Bul islerdi balalarǵa usınıwdan aldın, tárbiyashınıń ózi bul konstruktorlar, olarǵa berilgen metodikalıq kórsetpeler menen jaqsılap tanısıp, úyrenip shıgıwı zárúr.
Balalarǵa qurılıs materialları hám konstruktorlar toplardı hámmesi bir jola berilmaydi, bálki az-azdan, izbe-iz balalardıń ózlestiriwlerine qaray beriledi.
Birinshi hám ekinshi kishi toparlarda qurılıs hám konstrukciyalawǵa úyretıwdıń wazıypaları.