Ózbekistan respublikasí joqari bilimlendiriw, PÁn hám innovaciyalar ministrligi samarqand mámleketlik veterinariya medicinasi, sharwashiliq hám biotexnologiyalar universiteti nókis filiali veterinariya hám zooinjeneriya fakulteti

Palǵa iyis beretuǵın elementler
Hárreler toplaǵan ósimlik gúliniń iyisi sherbet arqalı asap quramına hám ótedi. Hár qıylıı asaplar quramında 120 danege shekem xid beretuǵın elementler bar ekenligi anıqlangan. Bul xid beretuǵın elementlerǵa spirtler, aldegidlar, ketonlar, kislotapar hám efirlar hámde organıqalıq kislotapi spirtler kiredi.
Pal quramındaǵı vitaminler
Pal quramındaǵı vitaminler onsha kóp bolmasa hám olar organizm ushın kerekli bolǵan basqa elementlerǵa qosılgan halda ushırasıp, onıń áhmiyeti úlken boladı. 1 g palda 30 mkg askorbin kislotası (S), 10 mkg júzimoferola (Ye) 4 mkg pantawen kislotası (V,), 3, 8 mkg biotin (N), 3, 1 mkg niatsin (RR) hám 3, 0 mkg piridaqsin (V,) sıyaqlı vitaminler ushıraydı.
Palda invertaza, diastaza, katalaza fermenti bolıp, olardan invertazafermenti ekilemshi quramalı qumshekerlarni bóleklab, baslanǵısh ápiwayı qumshekerlerge aylandırıwde qatnasadı. Quramalı qumshekerlerdi bólekleniwi pal kopchasidan baslanıp, ústi jasırılǵan uyada pal uzaq waqıt saklanishi dáwirinde hám dawam etedi. Diastaza fermenti kraxmalni bólekleydi. Fermentti bóleklew tezligi diastaza kórsetkishine qarap anıqlanadi. Yaǵnıy, 1 g palda 1% li kraxmal eritpesin millilitr sanın 1 saat ishinde diastaza fermenti tárepinen bólekleniwine qarap bahalanadı. Pal quramındaǵı diastaza kórsetkishi kóp sebeplerge baylanıslı bolıp, ósimlikler túrine pal tayarlanǵan sherbetke, ósimlik ósetuǵın orınnıń ıqlım sharayatı hámde jerine, obhawasiga, sherbetti kóp yamasa az ajıratıwına, hárre shańaraǵınıń kúshine hám basqa sebeplerge baylanıslı boladı. Sol sebepli hár qıylıı pallar quramındaǵı diastaza kórsetkishi 10 nan tap 65 birlik kórsetkishiǵa shekem boladı. Báharde gúlleytuǵın ósimlikler gúlinen toplanǵan sherbet hám palda diastaza kórsetkishi kem bolsa, jazda gúlleytuǵın usiml'iklardan toplanǵan palda joqarı boladı. Marjumak (grechixa) gúlinen toplanǵan paldıń diastaza kórsetkishi ózgeriwsheńligi menen ajıralıp turadı, sebebi grechixa palınń diastaza kórsetkishi bir jıl saklangandan keyin 35% ga azayadı.
Katalaza fermenti sherbetti qayta islep palǵa aylandırıwda qatnasıp, perikis vodorodtı bólekleydi. Pal quramında kem bolsa hám belok, maylar hámde toqımalar aralıǵında elementlerdıń bólekleniwin támiyinleytuǵın kuyidagi proteaza, lipaza, glinogenaza, ashqıltım fosfataza, peraqsidaza, reduktaza, askorbinataqsidaza, fosfolinaza, inulaza hám basqa fermentler bar ekenligi anıqlangan.
Pal quramında bunchalik kóp fermentler dús keliwi sol pal quramında ushraytuǵın hámme elementlerdı bóleklab, tez jılısıwın támiyinleydi. Fermentler tásirinde bóleklangan pal quramındaǵı azıq elementler, qıslaw waqtında hárreler denesindegi azıq sińiriw, bóleklew fermentleri qatnasıwisiz hárrelerdiń denesine jeńil jıljıtıladı. Pal bunday ayrıqsha ózgesheligine iye bolıwı ornına insanlar tóbeonidan dári retinde paydalanıladı qılınadı.
Juwmaqlawshi bólim
Maǵlıwmatlarǵa kóre pal hárreleri járdemi­da shańlatilgan ǵózadan, pal hárreleri bolmaǵan jaylarǵa koefficientari hár gektardan 2, 6 s kóp paxta jıynap alınǵan. Kópshilik ilimpazlar paxtanı eń jaqsı shańǵa bay ósimlikler qatarına kiritip, oǵan pal hárreleri bajonu-dil qatnasın anıqlaganlar. Íqlım hám topıraq sharayatlarınıń túrli-tumanlıǵı, jabayı hám materiallıq ósimlik túrleriniń kópligi menen parıq etetuǵın Ózbekstanda pal hárreleri járdeminde ósimliklerdi shańlatish usılı keń qollanıp atır.
Shańlatishda pal hárrelerinen tabıslı paydalanıw shártleri: saw, kúshli pal hárre shańaraǵın shańlatish kerek bolǵan jayǵa alıp shıǵıwdan 12 kún aldın, shańaraqta 5-6 qurtchali ramka bolıp, odaǵı qurtchalarni bagıwǵa jetetuǵın pal hárre bolıwı kerek. Joqarı dárejede shańlatish ushın arizorni shańlatiladigan maydanǵa jaqın qoyıw hám pal hárre­ning bulmanǵa ushıp keletuǵın jolındaǵı tosqınlıqlardıń kemrek bolıwı bolıp tabıladı. Ózbekstan sharayatında paxta, palız eginleri, salı atızlarında shańlatuvchi arizor­ni maydalaw bólimlerge bolıp (40 -50 shańaraqtan) olardı bir-birinen 500 m uzaqlıqta jaylastırıladı. Baǵlarda bul aralıq 200 m ge shekem qısqartiriladi. Eger shańlatiladigan jay tórtmuyush yamasa sheńber formada bolsa arizorlarni eginler orayına jaylastırıw jaqsılaw bolıp tabıladı. Egerde ol shozılǵan bolsa arizorlarni 1000 m oraligi menen birin-ketin qóyıladı.
Sonı esapqa alıw kerek, shańlatiladigan eginlerdiń átirapında pal hárreleri dıqqatın tartatuǵın ósimlikler bolmawi kerek keri jaǵdayda olarda asal­hárrelerning bir bólegi qalıp ketedi. Pal hárreleri­ni qálegen ósimlikke barıwın támiyinlew ushın qollanılatuǵın usıllardan biri - bul olarǵa úyretiw sherbetin beriw bolıp tabıladı. Qıyar hám basqa ósimlikler ıssıxonalarda etiwtirilganda, pal hárreleri kúl hizmatini talay kiyim-kensheklestiredi. Jaqın - jaqınǵa shekem ıssıxonalarda óstirilayotgan qıyarlardı qolda shańlatilar edi; onıń ushın qıyarlardıń er adam gullerin jolib alıp odaǵı gulchangini urǵashı gúl ústine ótkerar edi. Bul jumıs júdá kóp miynet talap eter edi. Endi bul shańlatish ushın pal hárrelerinen paydalanadılar. Pal hárre járdeminde shańlatish esabına, qıyar ónimi 10% ga asadı.
Paydalanilǵan adebiyatlar
Tiykarǵı ádebiyatlar:

1.B.A.Qahramoov., A.I.Isamuhammedov., U.Sh.Ballasov., S.Sh.Isamuhammedov., O.S.To'rayev.«Asalarichilik» O'quv qo'llanma. MChJ nashriyoti. Toshkent-2012 y.

2.A.L.Isamuhammedov., H.K.Nikadambayev. «Asalarichilikni rivojlantirish asoslari» O'quv qo'llanma. Sharq nashriyoti, Toshkent 2013 y.
Sırt el ádebiyatlari:
1. Илиясова.Р.А, Николенко.А.Г, Сайфуллиной.Н.М Тёмное лесная пчела. Апис меллифера меллифера Л.Республика Башкортостан. Товаришество научных изданий КМК. Москва, 2016 год
Qosımsha ádebiyatlar:

1. 
   Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon demokratik O'zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent, "O'zbekiston" NMIU, 2017 y.
   
2. 
   Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta'minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. "O'zbekiston" NMIU, 2017 y.
   

Internet saytlari:

1. 
   www.Zivo.net.uz
   
2. 
   [e-mail]
   
3. 
   www.YAfermer.ru
   
4. 
   www.e by.com
   
5. 
   www.amazon.co