Ўзбекистон республикаи олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий

Хашаротларни умумий тавсифи 
Хашаротлар аждодлари халқали чувалчанглар-қисқичбақасимонлар-
кўпоѐқлилар-хелицералилардир. 

---

26 
Хашаротлар танаси уч бўлимдан иборат: бош, кўкрак, қоринча.
Бош(caput) – рецептор бўлим бўлиб озиқа ва атроф мухит хақидаги 
информацияни қабул қилади. Кўкрак(thorax) – локомотор бўлим, 
хашаротларни харакатини таъминлайди. Қоринча(abdomen) – висцерал 
бўлим, ички аъзолар жойлашган бўлим. Хашаротлар танаси экзоскелет 
вазифасини бажарувчи қаттиқ тери қопламасига эга. Экзоскелетни бир қатор 
хусусиятлари бор. Тана бўлимларини хосил қилувчи сегментлар сони 
қуйидагича: бош - 5 сегмент, кўкрак - 3, қоринча - 11. Кўкракни хар бир 
сегментит(бўғини) бир жуфт оѐққа эга. Юксак хашаротларни кукрагини 2 ва 
3чи бўғинлари бир жуфтдан қанотга эга. Тана бўлимларни сегментлари 
харакатчан(қоринча) ва харакатсиз(бош ва кўкрак) бириккан бўлади. 
Сегментларни тузилиши: тергит (tergum) – елка(устки пластинка), стернит 
(sternum) – кўкрак(пастки пластинка), плейриты (pleuron) – ѐнбош(икки 
ѐни). 
Бош ва уни ўсимталари 
  Хашаротларни бош(caput) скелети қатиқ тузилган капсула бўлиб – 
эпикраниум (epicranium) деб аталади. Бош қисимда кўзлар, мўйловлар – 
антенналар, оғиз ўсимталари жойлашади. Бош юзасини қисмлари чоклар 
билан бир-биридан ажралиб туради. Бу қисмларни номи одам анатомиясидан 
олинган номлар билан аталади. М: энса, пешона, дахан, чакак.
Бошни энг тема қисми - энса(vertex), ўрта чок билан чап ва ўнг 
бўлакларга ажралади. Унинг олдида учбурчак шаклли пешона(frons) 
жойлашади. Пешонани икки ѐн бошида чаккалар-лунжлар(genae) 
жойлашади. Энсани орқа қисмида гардан(occiput) жойлашади. Пешонани 
пастки қисмига кенг пластинкасимон часпак (наличник - clypeus) туташган 
бўлиб унинг пастида эса юқори лаб(labrum) жойлашади. Чаккаларни олдини 
тепа қисмига юқори жағлар(mandibulae), қуйи қисмига эса пастки 
жағлар(maxillae) туташадилар. Бошни қуйи қисмида пастки жағлар орасида 
пастки лаб жойлашган(labium).

---

27 
Кўпчилик хашаротларни бошининг пешона ва энса қисмларида 1-3 оддий 
кўзчалар жойлашади. Чаккаларни тепасида бошни икки ѐнида йирик 
фасеткали кўзлар жойлашади. Пешона билан фасеткали кўзлар орасида бир 
жуфт бўғинли тузилишга эга мўйловлар – антенналар жойлашади.
Бош бўлимини сегментлари: пастки лаб сегменти, юқори жағлар 
сегменти, пастки жағлар сегменти, антенналар сегменти, юқори лаб 
сегменти. Жами 5 сегмент. 
Танага нисбатан бошни жойланиш турлари(типлари):