5-§. Delikt (huquqbuzarlik)dan kelib chiqadigan
majburiyatlar
Ushbu darslik Rim xususiy huquqiga bag’ishlangani uchun uning bu qismida ham “Ulpian formulasi”ga binoan “Ayrim shaxslarning huquq va manfaatlari”ga taalluqli huquqbuzarlik haqida so’z yuritamiz. Bunga shaxsni haqoratlash, shikastlantirish, kaltaklashlargina emas, hozirgi davrda jinoyat “kriminal” hisoblangan boshqa (masalan, o’g’rilik, talonchilik, birovning mulkiga zarar yetkazish kabi) xatti-harakatlar ham kiradi.
Tarixiy kelib chiqishiga ko’ra, deliktlar XII jadval qonunlariga borib taqaladi. Unda qonga qon talab qilish, hatto o’lim jazosi ham bo’lgan. Katta jinoyat yoki yengil ayblar uchun jarima solingan. Jadvallarda “davlatga qarshi jinoyat” tushunchasi ham bo’lgan. Ularda Rimga hujum qilish uchun gij-gijlash, sudyalarning poraxo’rligi kabi ba’zi jinoyatlar uchun o’lim jazosi berilishi haqida yozilgan.
Inyura. Bu atama, keng ma’noda, har qanday huquqbuzarlikka, ammo keyinchalik ko’proq jismoniy shikast yetkazishga nisbatan ishlatilgan. Pretorlar kishini tahqirlash, haqoratlashlarni ham, oilaga nifoq solishni ham inyura doirasiga kiritganlar. XII jadvalda belgilab qo’yilgan jarimalar ro’yxatini pretorlar jabrlanuvchi talab qilgan jarimalar bilan to’ldirganlar. Faqat jabrlanuvchiga (u o’lganda esa, vorisiga) da’vo qilish huquqi berilgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
