Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Ташкилий шаклларига кўра, педагогик технологиялар куйидаги 
турларга ажратилади: 
- ҳозирги анъанавий таълим;
- шахсга йуналтирилган педагогик жараён асосидаги педагогик 
технологиялар;
- ўкувчилар фаолиятини фаоллаштириш ва жадаллаштириш асосидаги 
педагогик технологиялар;
- ўкув жараёнини бошқариш ва ташкил килиш самарадорлиги 
асосидаги педагогик технологиялар;
- материални дидактик такомиллаштириш ва реконструкциялаш 
асосидаги педагогик технологиялар;
- хусусий фанлар педагогик технологиялари;
- алътернатив технологиялар;
- табиатга мослаштирилган технологиялар;
- ривожлантирувчи таълим технологиялари;
- муаллифлик мактаблари педагогик технологиялари; 
- технологияларни лойиҳалаш ва ўзлаштириш технологиялари. 
Қуйида ушбу технологияларнинг баъзиларини мазмунини ёритиб 
берамиз.
Авторитар ўқитиш технологияси 
Ўқитиш жараёнида, педагог технологиялар талаблари асосида ифода 
этилган ўқув мақсадларига эришилади. Илмий-техника тараққиёт 
жадаллашган даврда ўқитиш самарадорлиги, асосан, таълим олувчининг 
ўқитиш жараёнидаги ўрни, педагогнинг унга бўлган муносабатига боғлиқ
бўлади. Бу ерда ўқитиш технологиясининг икки турини ажратиб кўрсатиш 
мумкин: авторитар ва шахсга йўналтирилган. 
Авторитар технологияда, педагог ягона субъект сифатида намоён 
бўлади, таълим олувчилар эса фақатгина “объект” вазифасини бажаради, 
холос. Бунда таълим олувчининг ташаббуси ва мустақиллиги йўқолади, 
ўқитиш мажбурий йўсинда амалга оширилади. Одатдаги анъанавий 

---

56 
ўқитиш авторитар технологияга тааллуқлидир. Бунда, аввало А.Коменский 
томонидан ифода этилган, дидактика принципларига асосланган 
ўқитишнинг синф-дарс тизимида ташкил этиш назарда тутилади. 
Ҳанузгача дунёда энг кўп тарқалган ўқитишнинг синф-дарс тизими, 
қуйидаги хусусиятлари билан ажралиб туради: 
- ёши ва тайёргарлик даражаси тахминан бир хил бўлган талаблар 
асосида синфни (гуруҳни) ташкил этади; 
- синф (гуруҳ, оқим) ягона ўқув режа, ягона ўқув дастурлар ва ягона 
машғулотлар жадвали билан шуғулланади; 
- машғулотларнинг асосий бирлиги дарс бўлиб, у битта фаннинг 
битта мавзуга бағишланади ва педагог томонидан бошқарилади; 
- ўқув китоблари асосан уй ишлари учун қўлланилади. 
Анъанавий ўқитиш асосан билим ва кўникмаларни ўзлаштиришга 
қаратилган бўлиб, шахснинг ривожланишини кўзда тутмайди. 
Анъанавий ўқитиш асосини, Я.А. Коменский томонидан тузилган 
педагогика принциплари ташкил этади: 
♦ илмийлик; 
♦ табиатга монандлик(ўқитиш ривожланиш билан белгиланади, аммо 
шаклланмайди); 
♦ узвийлик ва тизимлик; 
♦ ўзлаштирувчанлик (маълумдан номаълумга, соддадан мураккабга) 
♦ мустаҳкамлик (такрорлаш, такрорлаш....) 
♦ онглилик ва фаолият (қўйилган мақсадни билган ва буйруқларни 
бажаришга фаол бўлган) 
♦ назариянинг амалиёт билан боғлиқлиги; 
♦ ёши ва индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш; 
Анъанавий ўқитиш қуйидаги хусусиятларга эга: ўқитишнинг 
тушунтирув кўргазмали усули, оммавий ўқитиш. Анъанавий ўқитишда 
авторитарлик қуйидаги шаклда намоён бўлади: таълим олувчи бу ҳали 
тўла шаклланмаган шахс, у фақат бажариши зарур, педагог эса –бу сардор 
ҳакам, ягона ташаббускор шахс. 
Шунинг учун замонавий технологияларда педагогик жараён шахсга 
йўналтирилган таълим технологиялари асосида амалга оширилиши лозим.