Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

Рўза ҳайит (арабчада — Ийд ал-фитр) Рамазон ойининг 
тугаганлиги шарафига ўтказиладиган мусулмонлар байрами. 
У 3 кун давом этади. Байрам намозгоҳда эрталаб намоз ўқиш, 
ўлганларни ёд олиб худойи, дуои фотиҳа қилиш, йўқсил-
172 -

---

ларга садақа бериш билан бошланади. Барча мусулмонлар 
Рўза \айити кунлари хурсандчилик қиладилар, бир-бирла- 
рига совғалар инъом қиладилар.
Курбон ҳайит — мусулмонларнинг Ол.ю\ йўлида муайян 
жонзоддарни қурбонлик қилиш куни. У рўза ҳайигидан 70 
кун ўтганидан сўнг нишонланади. Қурбон \айитнинг моҳияш 
шундаки, диний ривоятларга кўра, Иброҳим пайғамбар узи­
нинг чин эътиқодини исботлаш учун ўғли Исмоилни Олло\ 
йўлида қурбон қилмоқчи булганда, худо уни тўхтатиб қўй 
сўйишга буюрган. Исломда қурбонлик ҳаж маросимининг маж­
бурий элементларидан бирига айланган. 
Ривоятларга кура, 
марҳум нариги дунёда қурбон қилинган жонивор туфайли 
Сиротдан (жаннат кўприги) осон ўгиши мумкин. Агар мусул­
мон киши қурбонлик қилмаса, кўприкдан ўтиши мураккаб- 
лашади ва кўприк остидаги дўзахга қулаб тушиши мумкин. 
Қурбон \айит катга хурсандчилик билан нишонланади, бай­
рам муносабати билан ажойиб таомлар тайёрланади, эрталаб 
масжидда ҳайит намози ўқилади, мусулмонлар уз аждодла- 
рининг қабрларини зиёрат қиладилар, камбағалларга садақа- 
лар улашилади. Муқаддас жойлар, саждаго\лар ва масжид- 
ларга худо йўлида эҳсон бериш удумлари амалга оширилади.
Меърож — Муҳаммаднинг мўъжизавий равишда Буроқда 
Маккадан Қуддусга ва ундан осмонга - Оллоҳ олдига қил- 
ган сафар куни. Муҳаммад Оллоҳ билан суҳбатда 99 мингга 
сўз айтган. Бу сафар шунчачик тез бўлганки, у қайтиб келга- 
нида ҳали ётган ўрни совимаган, ағдарилган кўзадаги сув 
\али тўкилиб улгурмаган. Му\аммаднинг тунги парвози хо- 
тирасига бағишлаб ҳар йили ражаб ойи (қамарий тақвим 
бўйича еттинчи ой)нинг 27-кунида байрам ўтказилади.
Мавлуд (арабчада - туғилиш, пайғамбарнинг туғилган 
куни деган маъноларни англатади) — Муҳаммаднинг туғил- 
ган куни байрами. Бу кун масжидларда маросимлар ўткази- 
лади, уларда пайғамбар шаънига мадҳиялардан иборат шеър­
лар ўқилади, руҳонийлар ваъзхонлик қиладилар, йўқсил- 
ларга садақэ берилади. Ислом давлат дини сифатида тан олин­
ган мамлакатларда Муҳаммад пайғамбарнинг таваплуд айё- 
ми дам олиш куни деб эълон қилинади.
173 -

---

Жума (арабчада — жамлик, жам бўлиш деган маъноларни 
англатади) — мусулмонларнинг дам олиш куни. Мусулмонлар 
намозгоҳда пешинни ўқиш ва хутба (арабчада — тарғибот, 
нутқ деган маъноларни англатади) эшитиш учун тўпланади- 
лар. Одамлар бу кунда байрамона либосларини киядилар, ма­
зали таомлар тайёрлайдилар, меҳмондорчиликка борадилар.
Исломда диний тарғибот маркази, диний маросимларни 
бажариш жойи мачит (масжид) ҳисобланади. Шаркда масжид­
лар азалдан диний таълим маскани ва маданий марказ вазифа­
сини бажариб келган. Масжидларда диний маросимларни ба­
жариш билан бирга янгиликларни эшитиш, кундалик ишлар­
ни ҳдл этиш мумкин бўлган. Мусулмон руҳоний (мулла)лари 
мактабларда ўғил балаларга илоҳиётдан дарс берганлар. Айрим 
йирик мачитлар қошида мадрасалар ташкил этилган.
Мусулмонлар ягона уммани (арабчада — маълум динга эъти- 
қод қилувчилар жамоаси деган маънони англатади) ташкил 
этадилар. Умма диний жамоаларга бўлинади. Диний жамоага 
имом (арабчада — олдинда турувчи деган маънони англатади) 
ва мулла (арабчада — яқинлашган, яқин одам деган маънолар­
ни англатади) раҳбарлик қиладилар. Йирик мачитларда руҳо- 
нийлар жамоаси га муфтий (арабчада — фатво берувчи, диний 
масалаларда қарор чиқдрувчи деган маънони англатади) раҳ- 
барлик қилади. Мулла унвонига мусулмон жамоаси вакиллари 
орасидан махсус маълумотга эга ёки диний маросимларни ба­
жариш малакасига эга номзодлар сайланадилар. Ислом давлат 
дини сифатида тан олинган мамлакатларда муфгилик лавози­
мига номзод тайинланади. Ислом давлат дини мақомига эга 
бўл маган мамлакатларда эса муфтилар руҳонийлар ва мугавал- 
лият вакилларининг қурултойида сайланади.tap.
Ислом диний тизимининг му\им таркибий қисмларидан 
бири шариат (арабчада — тўғри йўл, илоҳий йўл, қонун де­
ган маъноларни англатади) ҳисобланади. Шариат мусулмон­
ларнинг ижтимоий ва шахсий ҳаётини тартибга соладиган 
ахлоқий, ҳуқуқий ва маданий нормалар тўпламидир. Унинг 
нормалари ислом юзага келганидан кейинги икки аср даво­
мида ишлаб чиқилган. Уларга асос қилиб Қуръони карим ва 
суннат, кейинчалик ижмо ва қиёс олинган. Шариат мусул­
моннинг хатги-ҳаракатларини беш тоифа (категория)га ажра-
- 174 -

---

тади. Булар: фарз — бажарилиши қатъиян мажбурий \исоб- 
ланган хатти-ҳаракатлар; мандуб (суннат) - амалга ошири- 
лиши мажбурий эмас, лекин маъқул, лозим деб ҳисобланув- 
чи нормалар; мубо\ — бажарилиши ихтиёрий нормачар; мак- 
руҳ - амалга оширилиши номаъқул саналувчи нормалар; \аром
- қагьий равишда тақик^анган хатги-ҳаракатлар.
Ислом жамиятнинг асосий бўғини \исобланувчи оилага 
катта эътибор беради. Аёллар тақводорлиги — ислом эътиқоди- 
нинг юзага келиши ва мустаҳкамлашнинг асосий омилларидан 
бири. Диндор аёл, биринчи галда она, яъни оилада ислом анъ­
аналари сақгсанишининг посбонидир. Онанинг болачар билан 
узвий алоқаси исломий анъаналарнинг авлодлар ўртасида во- 
рислигини таъминлайди, ислом қадриятларининг тарихан сақ- 
ланиб қолиши ва мустаҳкамланишига хизмат қилади.
Ислом динида оила-никоҳ муносабатлари ҳам алоҳида 
ўрин тутади. Исломда уч хил никоҳ: доимий, вақгинчачик ва 
канизаклар билан бўладиган HHKOViap тан олинади. Ҳозирги 
замонда доимий никоҳ удуми сақланиб қолган. Вақтинчалик 
никоҳ деярли учрамайди, фақат ҳозирги Эрон Ислом Рес­
публикасининг шиа мазҳабига мансуб мусулмонлар яшай- 
диган айрим ҳудудларидагина сақпаниб қолган. Ислом ни- 
коҳсизликка ва эътиқодига кўра уйланмасликка қарор қил- 
ган руҳонийларга салбий муносабат билдиради.
Исломда ажралиш, яъни эр-хотиннинг никоҳдан чиқи- 
ши соддалаштирилган ва расмиятчиликларга эътибор берил- 
маган. Масалан, эр хотинига талоқ эълон қилиши мумкин.
Исломда, бундан ташқари, бир кдтор бошқа чеклашлар 
ҳам мавжуд. Масалан, савдо-молия муносабатларида зўрлаб 
тортиб олинган нарсалар билан савдо-сотиқ қилиш, сотув- 
чининг ўз мулки бўлмаган товарлар билан савдо қилиши, 
қарз бериш эвазига даромад олиш (судхўрлик) кабилар \аром 
\исобланади.
Ислом дини озиқ-овқат масаласида \ам ўзига хос чеклаш- 
ларни тарғиб қилади. Жумладан, чўчқд гўшти, спиртли ичим- 
ликлар ва ўлимтик нарсаларни истеъмол қилиш ман этилади.
Бундай чеклашларнинг илдизи жуда қадимга бориб та- 
қалади. Масалан, чўчқд гўштини истеъмол қилишни ман этиш 
Қадимги Мисрда ва яҳудийлар орасида кенг тар|^лган.
- 175 -

---

Ислом динида ортиқча зеб-зийнатга берилиш, масалан, 
тилла ва кумуш тақинчоқларни ҳаддан зиёд кўп тақиш қорала- 
нади. Бундай тақинчоқлар жамоа ночор қатламларининг ҳасад 
қилиши ва ғазабланишига олиб келади, деб ҳисобланади.
Хулоса қилиб айтганда, ислом эътиқоди асослари мус- 
таҳкам ва серқирра ҳаётий воқеаларга таянади. Ислом дини­
нинг деярли бир ярим минг йил мобайнида яшаб келаётган- 
лиги ва барҳаётлигининг сабаби ҳам шунда.