Ўзбекистон республикаси олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги қарши муҳандислик иқтисодиёт институти

структураси 
Бирламчи энергия 
манбалари турлари 
2003 йил 
2008 йил 
2013 йил 
млн. 
ТНЭ 
% 
млн. 
ТНЭ 
% 
млн. 
ТНЭ 
% 
Нефть 
7,3 
14,4 
4,5 
8,6 
3,3 
6,9 
Табиий газ 
41,2 
80,9 
43,8 
83,7 
40,7 
85,1 
Кўмир 
0,7 
1,4 
1,4 
2,7 
1,2 
2,5 
Гидроэнергия 
1,7 
3,3 
2,6 
5,0 
2,6 
5,5 
Жами 
50,9 
100 
52,3 
100 
47,8 
100 

---

11 
Келтирилган маълумотлардан кўриниб турибдики, Республикамизда 
ҳам дунё энергия баланси структураси каби унинг асосий қисмини 
углеводородлар ташкил этади. Табиий газ нафақат асосий энергия манбаи, 
балки муҳим экспорт хом-ашёси ҳисобланади. Жами қазиб олинаётган 
табиий газни 20 % электр энергиясини ишлаб чиқаришга, 24 % аҳоли 
истеъмолига, 20 % экспортга ва иқтисодиёт соҳаларига сарф қилинмоқда. 
5 –расм. Ўзбекистон иқтисодиёти соҳаларида қазиб олинаётган табиий 
газнинг тақсимланиши 
3. Дунёда ва Ўзбекистонда нефть қазиб олиш динамикаси 
Нефть ва газни дунё ва Ўзбекистон энергия балансидаги улушини 
ошиб бориши бу ёқилғиларни бошқа энергия манбаларига нисбатан: кам 
капитал ҳаражатлилиги; арзонлиги; уларни қазиб чиқариш, йиғиш, сақлаш ва 
транспорт қилишнинг осонлиги; қайта ишлашни мураккаб эмаслиги; катта 
ёниш тезлиги ва иссиқлик ажратиши; экологик нуқтаи назардан хавфсизлиги 
ҳисобланади. 
XIX асрнинг бошида саноат миқиёсида нефть фақат 19 та давлатда 
қазиб олинган. 1940 йилга келиб нефть – 39, 1972 йилда 62, 1990 йилда 79, 
2000 йилда 106 та давлат қазиб олинган. 
24%
20%
20%
19%
11%
4% 2%
Аҳоли истеъмоли
Экспорт
Электр энергиясини ишлаб 
чиқариш
Ўз 
эҳтиёж
лари
Бошқа соҳаларга
Қайта ишлашга
Йўқотишлар

---

12 
Агар 1859 йили дунёда бор йўғи 5 минг т нефть қазиб олинган бўлса, 
1880 йил 3,8 млн.т, 1900 йил эса унинг ҳажми 20 млн.т етган. Нефть қазиб 
олишда “Портлаш” қуйидаги кўринишга эга: 1945 йил 350 млн.т дан ортиқ; 
1960 йил 1 млрд.т дан ортиқ; 1970 йил 2 млрд.т атрофида, 1979 йил 3,2 
млрд.т. Дунё бўйича 1860-2010 йиллар давомида нефть қазиб олиш 
динамикасида 1980-1985 йиллардаги нисбатан турғунлашуви «Дунё нефтъ 
инқирози», яъни нефтъ қазиб олиш суръатларидан уни истеъмол қилиш 
суръатларини ортда қолиши билан изоҳланади. Ҳозирги вақтда (2012 й.) 
дунёдаги 110 дан ортиқ давлатларда йилига 5,0 млрд.т дан ортиқ нефть қазиб 
олинмоқда, аммо унинг асосий қисми (66,23 %) 12 давлатга тўғри келади: 
Россия – 14,11 %; Саудия Арабистони – 11,23 %; АҚШ – 7,57 %; Хитой – 
5,35 %; Эрон – 5,28 %; Мексика – 3,70 %; Канада – 3,59 %; Ироқ – 3,41 %; 
БАА - 3,22 %; Венесуэла – 3,08 %; Норвегия – 2,87 % ва Қувайт – 2,85 %.