Ўзбекистон республикaси олий тaълим, фан ва инновациялар вaзирлиги

 
M. TUBERCULOSIS BAKTERIYASI – PATOGEN 
MIKROORGANIZMINING IJTIMOIY AHAMIYATI HAQIDA 
Nazarov J.S. 
Buxoro davlat tibbiyot instituti, Buxoro, O‘zbekiston Respublikasi. 
[e-mail]
 
Nemis fiziologi Paul Bartels Geydelberg yaqinida topilgan inson 
suyaklarini 
o'rganayotganda, 
skelet 
sohasida 
hosil 
bo'lgan 
ko'krak 
umurtqalarining sil kasalligini aniqladi, qoldiqlar miloddan avvalgi 5000-yilda 
yashagan odamga tegishli. Shunday qilib, sil kasalligi bakterisining insoniyat 
bilan birga yashashi tarixi kamida 7 ming yillikka ega va XX asrgacha sil 
kasalligi davolanib bo'lmaydigan kasallik hisoblangan. Sil kasalligini 
davolashdagi inqilob 1943 yilda, streptomitsin ixtiro qilinganida sodir bo'ldi, 
ammo 10 yildan so'ng preparatning samaradorligi sezilarli darajada kamaydi va 
hozirda sil kasalligini rivojlanishining dastlabki bosqichlarida aniqlash va 
davolash uchun keng qamrovli majmualar ishlab chiqilgan. Asosiy muammo - 

---

99 
yuqori antibiotik qarshiligi va sil tayoqchasining ko'plab antibakterial 
vositalarga qarshilik ko'rsatishga qodir. Ilmiy izlanishlar ko‘rsatishicha, sil 
kasalligi dunyoda eng keng tarqalgan yuqumli kasalliklardan biri bo‘lib, OIV va 
bezgak bilan bir qatorda barcha yuqumli kasalliklar orasida o‘lim darajasi 
bo‘yicha birinchi o‘rinlardan birini egallaydi. Sil kasalligidan davolangan har 
bir bemor infektsiya manbai bo'lib, 10-15 yoki undan ortiq odamga yuqtirishi 
mumkin. Muammo shundaki, Kox tayoqchasini tanada bir marta olib tashlash 
deyarli mumkin emas va MDHning turli mamlakatlarida 40 yoshgacha bo'lgan 
kattalar aholisining infektsiya darajasi 70-90% yoki undan ko'proqqa etadi. 
Umuman olganda, dunyoda kamida ikki milliard odam bakteriya va kasalikni 
tashuvchisi, ya'ni dunyo aholisining uchdan bir qismiga tog’ri keladi. Sil 
tayoqchasi bakteriyasi tashuvchilarining har o'ntadan biri hayoti davomida 
silning faol shaklidan aziyat chekadi. 
Sil tayoqchasi bakteriyasi har qanday organ va to'qimalarga ta'sir qilishi 
mumkin. Silning faol shakli bilan og'rigan har bir bemor kuniga 1-6 m radiusda 
tarqaladigan balg'am bilan 15 milliondan 7 milliardgacha Kox tayoqchalarini 
chiqaradi va sil bakteriyasining atrof-muhit omillariga o'ta chidamliligi ularni 
ayniqsa xavflilik darajasini ortiradi. Koxning tayoqchasi -269 ° C gacha 
sovuqqa bardosh beradi, ularning bardoshliligi sut mahsulotlarida - bir yilgacha, 
kitoblarda - 6 oygacha, qorong'i va quruq joyda, bemorning balg'ami 
quriganida, mikobakteriyalar 10-12 oygacha davom etadi. Mikobakteriyalarga 
nisbatan kimyoviy dezinfektsiyalash vositalari samarasiz va 20% oqartiruvchi 
eritmada mikobakteriyalar 5 soatdan keyin nobud bo'ladi. Yuqoridagi faktlarni 
hisobga oladigan bo‘lsak, hech bir davlat ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan sil 
kasalligi muammosini e’tibordan chetda qoldira olmaydi, chunki u aholi 
salomatligi, iqtisodiyot holati va jamiyatning yanada rivojlanishiga tahdid 
soladi.